Drewniany kościół Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej na tarnowskim Burku położony przy ulicy NMP to jedna z najstarszych świątyń w mieście. Został on zbudowany przed 1458 r. Według legendy do jego budowy użyto materiału ze starego kościoła, jaki stał wcześniej na miejscu katedry. Nie wiadomo, kto i kiedy zbudował w kościele na Burku pierwsze organy. Pewne przypuszczenia co do czasu ich powstania może rodzić datowanie chóru muzycznego, które określa się na ok. 1620 rok. Prawdopodobnie pierwszym instrumentem w dziejach kościoła był mały pozytyw, o czym mogą świadczyć wycięcia w balustradzie chóru muzycznego, odkryte w czasie ostatniego remontu organów. W 1853 r. kościół został gruntownie odnowiony staraniem ks. Michała Króla, ówczesnego proboszcza katedralnego¹. Wcześniej był bowiem w tak złym stanie, że groził zawaleniem. Zapewne więc dawne organy uległy dotąd zniszczeniu. Ze względu na obecność cudownego obrazu Matki Bożej Szkaplerznej i związany z nim kult, kościół otrzymał tytuł Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej. W roku 1980 przy kościele erygowano parafię pod tym samym wezwaniem, a następnie zaczęto budowę kościoła parafialnego, również pod wezwaniem Matki Bożej Szkaplerznej, przy ul. Gumniska 24.

Obecny instrument w sanktuarium wybudował Jan Śliwiński ze Lwowa w roku 1887. Świadczą o tym przytoczone w dalszej części inskrypcje na piszczałkach, wymienienie w katalogu firmy Tarnowa wśród miejscowości, do których dostarczono organy, a także zapis w czasopiśmie diecezjalnym „Currenda”, w wykazie rzeczy sprawionych w parafii katedralnej od 1 stycznia 1886 do końca roku 1888: X. prałat Józef Leśny, sprawił figurę majową N. M. P. do katedry za 200 złr., a do kościółka N. M. P. na Burku organy nowe za 500 złr².

W tym miejscu warto wspomnieć, iż w różnorodnych źródłach utrwalił się błędny rok 1877, prawdopodobnie przez umieszczenie na tabliczce firmowej medalu, który zdobyła firma Śliwińskiego na Krajowej Wystawie Rolniczo-Przemysłowej we Lwowie, mającej miejsce właśnie w 1877 r. za własnego wyrobu organy systemu francuskiego³. Organmistrz prawdopodobnie prezentował wówczas instrument podobny do omawianego w niniejszym artykule: Organy p. Śliwińskiego są średniej wielkości, o pięciu dużych rejestrach i z klawiaturą na 4 ½ oktawy francuskie, na jakich wystawca kształcił się praktycznie na organmistrza. Mimo niewielkich rozmiarów posiadają ton silny, a intonacya jest bardzo miła i doskonale zastosowana do tych instrumentów, które odpowiadają poszczególnym rejestrom. Mianowicie rejestr fletowy jest bardzo przyjemny, a na uwagę zasługuje zastosowanie bocznych żaluzyj z pedałem do zmiany mocy głosów i wywołania crescendo⁴. Świadczy o tym też katalog wystawy: Śliwiński Jan, ze Lwowa. Organy systemu francuskiego (ekspresyjne) o pięciu dużych i kompletnych rejestrach cynowych⁵. Jednak choćby na podstawie różnic konstrukcyjnych (np. brak szafy ekspresyjnej) wiadomo, że z pewnością nie te organy trafiły do Tarnowa.

Ze względu na zachowanie niemalże w stanie oryginalnym, organy Jana Śliwińskiego w sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej „na Burku” pretendują do miana najstarszych w Tarnowie (formalnie cztery lata starszy jest instrument Jana Grocholskiego w kościele bernardynów, był on jednak kilkukrotnie przebudowywany). Z tego powodu ich wartość historyczną należy ocenić wysoko.

W kronice parafialnej znajdujemy informacje o remoncie organów w latach 1963-1964: Firma Biernackiego remontuje organy. Przesunięcie motoru i dmuchawy na wieżę, remont głosów, odsunięcie organów do ściany tylnej⁶. Po 14 miesiącach znajdujemy wpis świadczący o zakończeniu prac: Organy ustawia pracownik Biernackiego⁷. Być może pierwsze prace renowacyjne miały miejsce tuż po zakończeniu II Wojny Światowej, gdyż na tylnej części szafy organowej widnieje napis: Siedlik Henryk Tarnów dnia 16 lipca 1945 r. Jednak to tylko przypuszczenia i nie wiadomo, co może oznaczać przytoczona inskrypcja.

W Archiwum Diecezjalnym w Tarnowie zachowało się sprawozdanie z wizytacji dziekańskiej, która miała miejsce w roku 1970. Znajdujemy w nim wzmiankę o instrumencie: Organy w dobrym stanie, strojone w bieżącym roku, 5-o głosowe, głos brzydki /dudnią/, w przyszłości powinny być zmienione na delikatny i harmonijny organ odpowiadający małemu starożytnemu wnętrzu kościoła⁸. Na szczęście do tego nie doszło, dzięki czemu do dzisiaj możemy cieszyć oko i ucho instrumentem lwowskiego mistrza. W opisie pominięto szósty głos znajdujący się w sekcji pedału, a także informację, kto stroił instrument. Na tylnej części szafy organowej znajduje się wpis ołówkiem: 14 II 1970. Być może to data wspominanego wyżej strojenia.

W 2015 roku instrument był bardzo rozstrojony, w ogólnym złym stanie. W dniach 7-9 lipca przed corocznym tygodniowym Odpustem Szkaplerznym Kazimierz Plewa z Nowego Sącza z pomocą miejscowego organisty Łukasza Tryby dokonał doraźnych poprawek: odkurzono wnętrze instrumentu (warstwa kurzu i sadzy sięgała miejscami 5 mm), wyregulowano trakturę pedału, naprawiono luźne kapelusze głosów krytych, dokonano gruntownego strojenia wszystkich głosów. 17 lutego 2016 roku parafia zakupiła u organmistrza Andrzeja Kamińskiego z Warszawy używaną dmuchawę organową firmy Laukhuff z 2007 r. wraz z oryginalną skrzynką tłumiąco-filtrującą w idealnym stanie, celem wymiany w przyszłości przy okazji generalnego remontu. Dmuchawa ta była pierwotnie wstawiona do organów kościoła sióstr wizytek w Warszawie, jednak okazała się zbyt mała dla tamtejszego 12-głosowego pneumatycznego instrumentu. Organmistrz postanowił ją sprzedać i wymienić na większą.

W latach 2017-2019 chór muzyczny przeszedł konserwację techniczną i artystyczną. Według ekspertyz chór groził zawaleniem i wymagał natychmiastowej interwencji. Podjęto decyzję o zdjęciu przemalowań i odtworzeniu pierwotnego wyglądu empory. Prace prowadziła konserwator zabytków dr Anna Borowska z Krakowa. W ich trakcie zaszła konieczność rozbiórki instrumentu, którą wykonał 5 października 2017 r. organmistrz Krzysztof Deszczak z Lublina. Części zostały zabezpieczone i złożone w kościele parafialnym. Staraniem księdza proboszcza Piotra Mamaka na przełomie 2019 i 2020 r. miał miejsce generalny remont instrumentu w pracowni organmistrzowskiej Marty Kogut z Rybnika. W tym miejscu warto wspomnieć, że jest to jedyna kobieta w Polsce mająca dyplom organmistrza i prowadząca własny warsztat. Organy przeszły szereg specjalistycznych prac:

• wykonano gruntowne czyszczenie, naprawę i konserwację wszystkich piszczałek;
• piszczałki prospektowe zostały oczyszczone metodą piaskowania i wypolerowane;
• usunięto z piszczałek drewnianych grzyb i pleśń;
• na nowo oskórowano i odrestaurowano miechy;
• zainstalowano nowy system zasilania powietrznego;
• wykonano nową skrzynkę regulacyjną;
• zmieniono sprężyny w wiatrownicach;
• na nowo oskórowano klapy;
• wykonano nowe pulpety skórzane;
• odtworzono oryginalne ciśnienie powietrza oraz intonację;
• naprawiono i wyregulowano trakturę;
• wymieniono okładziny klawiszy diatonicznych pedału oraz całego manuału (diatoniczne wykonano z naturalnej kości wołowej);
• wszystkie głosy nastrojono;
• odtworzono pierwotny kolor szafy organowej.

Instrument zainstalowano w kościele wiosną roku 2020. Uroczystego poświęcenia dokonał w trakcie odpustu 16 lipca 2020 roku ksiądz biskup Andrzej Jeż, ordynariusz tarnowski.
Organy te, jak wszystkie małe instrumenty Jana Śliwińskiego, mają wiatrownice klapowo-zasuwowe. Powietrza dostarcza miech magazynowy, z dwoma podawaczami klinowymi, zasilany dźwignią do kalikowania ręcznego oraz dmuchawą elektryczną firmy Laukhuff umieszczoną w oryginalnej skrzynce tłumiąco-filtrującej. Stół gry jest wbudowany w lewy bok szafy organowej. Tabliczka firmowa budowniczego została umieszczona nad manuałem.

Prospekt neoklasycystyczny, zdobiony dekoracją snycerską, pozłacany. Jednosekcyjny, o płaskim konturze, pięcioosiowy, składający się z bliźniaczych wież i niższej części środkowej. Część środkowa składa się z centralnej lekko wysuniętej wieży zamkniętej belkowaniem i zwieńczonej szczytem, oraz pary segmentów zamkniętych arkadami. Wszystkie wieże ujęte lizenami dźwigającymi odcinki zredukowanego belkowania. Szafa organowa utrzymana w kolorystyce ciemnego drewna. Detal snycerski złocony.

Skala manuału: C-f³; skala pedału: C-f.

CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH GŁOSÓW:

[Subbas 16']: piszczałki kryte, drewniane, zlokalizowane na osobnej wiatrownicy klapowej, bez zasuwy. Głos bez klucza, włączony na stałe.
Principal 8': w dolnym rejestrze piszczałki drewniane kryte i otwarte, dalej metalowe otwarte, część w prospekcie.
Octava 4': metalowy, otwarty, inskrypcja: Octava 4 stóp robił Karol Nahorny monteûr dnia 17go Września 1887.
Flauto maiore 8': dolny rejestr drewniany kryty, dalej metalowy kryty, inskrypcja: Bourdon 8 stóp robił Franciszek Winiarski 1887 12/ Października.
Piccolo 2' : metalowy otwarty, inskrypcja: Picolo 2 stóp robił Karol Nahorny 1887 30/9 monteûr.
Flauto minore 4': w całości metalowy, kryty, cylindryczny, inskrypcja: Flauto minore 4 stóp robił Franciszek Winiarski 1887 12/ Października.

Inskrypcje znajdują się na pierwszych metalowych piszczałkach poszczególnych głosów, nad górnymi labiami.