I. Historia

W trakcie przebudowy prowadzonej w latach 1760–1780 według projektu Piotra Polejowskiego wzniesiono w prezbiterium dwa kamienne balkony. Na jednym z nich (północnym) zbudowano małe organy. Musiano to wykonać przed 1839 r., gdyż wtedy malarz Rodecki oczyścił i pomalował pozytyw. Z roku 1870 r. pochodzi informacjo o tym, że Roman Ducheński wykonał przy instrumencie pewne prace. S. Kaliberda uważa, że Ducheński wykonał wtedy nowy instrument, lecz nie mamy takiej pewności ze względu na wygląd pozytywu, jaki uwieczniono na fotografii¹ prezbiterium z 1887 r. o dość dobrej jakości. Pozytyw miał barokowy, trójosiowy prospekt z jedną wyższą wieżyczką pośrodku oraz dekorację snycerską. Instrument ten istniał do ok. 1892 r., kiedy to z okazji zbliżającej się Wystawy Krajowej (1894 r.) dokonano przebudowy prezbiterium w stylu neogotyckim. Te prace spotkały się z wielką krytyką, gdyż zniszczono wówczas jednolitość stylową katedry i cenne freski Stanisława Stroińskiego z XVIII wieku. Na początku lat 90. XIX w. Ferdynand Majerski z Przemyśla wykonał neogotycki, drewniany chórek organowy. Na zlecenie Kapituły Katedralnej nowy instrument wykonał Jan Śliwiński w latach 1896–1897. Organy miały mieć 8 głosów i 450 piszczałek, lecz ostatecznie zbudowano 6-głosowy pozytyw o 312 piszczałkach. Instrument ten wykorzystywano do czasu elektryfikacji katedry na początku XX w., kiedy to nie zamontowano w nim dmuchawy elektrycznej w przeciwieństwie do dużych organów na chórze muzycznym. W 1976 r. wyjęto z pozytywu prawie wszystkie piszczałki (oprócz głosów Gemshorn 8’ i Principal 8’) i umieszczono w dużych organach. Część z nich powróciła w roku 2018 podczas renowacji prowadzonej przez Bernarda Termena z Wilna, a sfinansowanej z funduszy Instytutu Polonika. Obecnie instrument jest używany w codziennej liturgii, służy jako główny instrument na czas remontu organów dużych

II. Opis instrumentu

Prospekt neogotycki, jednoosiowy. Składa się z 3 pól piszczałkowych, ujętych na rogach pinaklami; najwyższe z pól w formie wieżyczki zwieńczonej wimpergą i kwiatonem. Na największej piszczałce prospektowej inskrypcja: 25 X 1896 F. Winiarski.

Stół gry (manuał o skali C-f³ – 54 klawisze) umieszczony jest od strony zachodniej. Jako ciekawostkę należy uznać fakt, że wiatrownica (klapowo-zasuwowa) umieszczona jest niżej, przez co niżej znajdują się też manubria, które bezpośrednio wyciągają zasuwy w wiatrownicy. Powietrze dostarcza miech magazynowy (cylindrowy) z dwoma podawaczami, o napędzie ręcznym, do którego podczas remontu dodano silnik wdmuchujący powietrze.

CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH GŁOSÓW:
(przy niktórych nazwa głosu w dużych organach, z którego przeniesiono piszczałki)

• Principal 8’ – głos o metalowych piszczałkach
• Flauto [minor] 4’ – głos o 54 metalowych piszczałkach
• Piccolo 2’ – głos złożony z piszczałek metalowych (Picolo 2’)
• Quinta 2 2/3’ – złożona z 54 metalowych piszczałek (Octava 4’ i Kornet)
• Gemshorn 8’ – głos złożony z 54 metalowych piszczałek (Jula 8’)
• Bourdon 8’- głos o 54 drewnianych piszczałkach