Konkatedra św. Jakuba Apostoła – organy małe Olsztyn (warmińsko-mazurskie)

Organy zbudowane w 1891 roku przez organmistrza Maxa Terletzkiego z Królewca. Znajdują się nad zakrystią, w nawie południowej od strony wschodniej. Początkowo instrument nie miał prospektu, który dobudowany został dopiero trzy lata później, jedynie od strony zachodniej. Od strony prezbiterium ściana instrumentu ozdobiona jest jedynie skromnym krenelażem. Wspomniany prospekt utrzymany w styli gotyckim przyozdobiony jest figurami św. Ambrożego i papieża Grzegorza I Wielkiego, wykonanymi w warsztacie Ferdinanda Stuflessera z Gröden w Tyrolu. Całość zwieńczona jest wimpergą, w której umieszczony jest herb diecezji warmińskiej. Autorem złoceń i polichromii był znany na Warmii malarz Justus Bornowski z Elbląga.

W wyniku pożaru ołtarza głównego 28 listopada 1896 roku młody instrument wymagał zaawansowanych napraw. Wszystkie jego elementy pokryte były sadzą i pyłem, co powodowało ich niesprawność. Prace naprawcze głównych i małych organów przeprowadził na początku 1899 roku organmistrz Vitalis Stange z Braniewa. Organistą w kościele farnym był wtedy znany Feliks Nowowiejski (podpisujący się jeszcze jako Nowowieski). Po odbiorze i uwagach Nowowiejskiego Stange wykonywał jeszcze pewne poprawki w lipcu tego samego roku. Mimo to instrument wymagał kolejnej zaawansowanej interwencji organmistrza w 1906 roku, kiedy nieznani młodziankowie zdewastowali wnętrze szafy organowej.

W wyniku konfiskaty cynowych piszczałek prospektowych w 1917 roku małe organy straciły jedynie swoją ozdobną część. Ta została uzupełniona w latach 20. W 1924 roku doszło do kolejnego remontu, tym razem w wykonaniu bliżej nieznanej firmy Nitschmann-Derz. W 1945 roku kościół św. Jakuba, dzięki działaniom jego proboszcza, ks. Jana Hanowskiego, nie został spalony ani zdewastowany przez Armię Czerwoną. Mimo to pewne prace przy małym instrumencie mogła wykonywać firma Biernacki w 1948 roku (podczas remontu głównych organów).

Po 2000 roku litewski organmistrz Bernard Termen wymienił oryginalny miech Terletzkiego na miech pływakowy. Naznaczony czasem i niefachowymi działaniami niektórych organmistrzów instrument został w 2015 roku gruntownie odrestaurowany przez firmę Sauer und Heinemann GmbH & Co. Zrekonstruowano wtedy również kilka zniszczonych piszczałek.

Małe organy Maxa Terletzkiego należą do najciekawszych zachowanych instrumentów tego mało znanego organmistrza. Instrument ma wiatrownice stożkowe, które obsługuje mechaniczna traktura. Wiatrownice znajdują się na stelażu o wysokości 80 cm. Pod nim znajduje się mechanizm traktury. Miech zaś zlokalizowany został za szafą organową. Uwagę zwraca wolnostojący stół gry ustawiony przodem do ołtarza. Jego kształt, tj. porcelanowe rzędy włączników po lewej i prawej stronie klawiatur manuałowych przypomina instrumenty z warsztatu Artistide'a Cavaillé-Colla, u którego Max Terletzki praktykował na przełomie lat 50. i 60. XIX wieku. Instrument wyposażony został w 13 rejestrów. Są to:

Manuał I
Bordun 16' – C-h¹ drewno, c²-f³ cyna 10-łutowa
Principal 8' – C-H drewno, c-f³ cyna 12-łutowa z ekspresjami
Gamba 8' – C-H drewno, c-h cynk, c¹-f³ cyna
Hohlflöte 8' – C-H drewno, c-f3 cyna 10-łutowa  
Octave 4' – C-H, drewno, c-f³ cyna 12-łutowa z ekspresjami
Rohrflöte 4' – C-H drewno, c-f3 cyna 10-łutowa 
Progressiv 3 fach 2' – cyna 12-łutowa

Manuał II  
Salicional 8' – C-h drewno iglaste, c¹-f³ cyna 10-łutowa
Flauto dolce 8' – C-H drewno iglaste, c-f³ półkryte (konstrukcja Rurfletu), cyna 10-łutowa
Flauto traverso 4' – C-H drewno iglaste, c-f³ cyna 10-łutowa

Pedał
Subbass 16' – drewno iglaste
Octavbass 8' – drewno iglaste
Cello 8' – drewno iglaste

Obecnie organy używane są do celów liturgicznych i koncertowych. Bezsprzecznie należą do najpiękniejszych i najlepiej zachowanych organów z warsztatu Maxa Terletzkiego.