Bazylika Nawiedzenia NMP (OO. Karmelitów) na Piasku – kaplica Matki Bożej Piaskowej (organy zachodnie) Kraków (małopolskie)

Historia instrumentów w kaplicy Matki Bożej Piaskowej

Cudowny obraz Matki Bożej Piaskowej, stanowiący pierwotnie część większej kompozycji, wymalowany został na zewnętrznym murze kościoła karmelitów w ostatniej ćwierci XV w. lub około 1500 r. Pierwszą kaplicę, przeznaczoną dla kultu wizerunku, wzniesiono najprawdopodobniej wkrótce po jego powstaniu, a więc na przełomie XV i XVI stulecia. Ta niewielka, gotycka budowla ustąpiła miejsca następnej, o charakterze barokowym, która powstawała w latach 1637-1641.

Wiadomo, że w 1640 r. kończono prace budowlane, a następnie rozpoczęto urządzanie wystroju wewnętrznego, trwające do końca 1641 roku. Można domniemywać, iż kaplica została wtedy wyposażona w stacjonarny pozytyw. Inwentarz muzykaliów z 1665 r. potwierdza jego istnienie, toteż instrument musiał przetrwać zawieruchę potopu szwedzkiego, jakkolwiek sama kaplica została wtedy uszkodzona. Jej restauracja, rozpoczęta w 1661 roku, prowadzona była do ok. 1678 roku, natomiast odnowa wnętrza trwała od 1681 r. do połowy roku następnego. Według zachowanych rachunków, budowa nowych organów, czy raczej pozytywu, przypadła na lata 1676-1678, a więc zakończyła się przed podjęciem zasadniczych prac przy ozdabianiu wnętrza. Twórcą instrumentu był Błażej z Uścia, ten sam, który budował wówczas instrument w obrębie kościoła klasztornego.

Według wzmianek zachowanych na kartach ksiąg rachunkowych, w latach 1681-1766 rzeczony pozytyw był kilkakrotnie naprawiany. Większość reparacji ograniczała się do samych miechów, podczas gdy poważniejszy remont odbył się w 1714 roku. Jako jedyny zidentyfikowany organmistrz wzmiankowany jest Szymon Popioł (Popiołek, Popiołkiewicz) w latach 1759-1766.

Rok 1782 wiąże się z wyposażeniem kaplicy w bliźniacze chóry muzyczne, ustawione naprzeciw siebie w bocznych częściach budowli, prostopadle do płaszczyzny głównego ołtarza. Niedługo później, w 1790 roku, krakowski organmistrz Ignacy Ziernicki (Żernicki) ukończył budowę nowego pozytywu na emporze wschodniej. W klawiaturze tegoż instrumentu, kilkakrotnie naprawianego w pierwszej połowie XIX w., występowała krótka oktawa.

W latach 1857-1858 na przeciwległym chórze muzycznym powstał nowy pozytyw, ozdobiony bliźniaczym prospektem, wykonany przez krakowskiego organmistrza Antoniego Sapalskiego. Był to mechaniczny, 8-głosowy instrument o 1 manuale (z klawiaturą „francuską”) bez pedału. W 1872 r. Antoni Sapalski stroił zbudowany przez siebie pozytyw, zaś 5 lat później miała miejsce naprawa tegoż obiektu.

Instrument I. Ziernickiego (Żernickiego) istniał w kaplicy przez jedno stulecie, aczkolwiek w 2. połowie XIX w. był już nieużywany ze względu na zły stan techniczny. W 1891 r. za jego niezbyt jeszcze sędziwym prospektem umieszczone zostały nowe organy, dzieło Ignacego Żebrowskiego ze Lwowa, wyposażone w 12 głosów, 1 manuał i pedał oraz trakturę mechaniczną z wiatrownicami klapowo-zasuwowymi. Instrument ten zachował się do dnia dzisiejszego w stanie oryginalnym.

Na przełomie XIX i XX w. kapliczne organy były kilkakrotnie naprawiane. Z kolei jesienią 1914 r. zarekwirowano piszczałki prospektowe. Niedługo później, w 1916 r., instrument A. Sapalskiego został tymczasowo przeniesiony na chór muzyczny w nawie głównej kościoła, gdzie funkcjonował w zastępstwie organów, z których usunięto wszystkie piszczałki wraz z mechanizmem. Tymczasem w kaplicy pozostał drugi instrument, kilkakrotnie poddawany koniecznym reparacjom.

W 1947 r. firma Wacława Biernackiego z Krakowa wykonała nowe organy w nawie głównej. Zapewne w tym samym czasie prospekt instrumentu A. Sapalskiego wrócił na swoje pierwotne miejsce, jednakowoż wspomniany zakład organmistrzowski, słynący z pogardy dla zabytków przeszłości, wybudował za nim nowe, 5-głosowe organy o trakturze pneumatycznej, wyposażone w 1 manuał i pedał. Ten miernej klasy instrument funkcjonuje w kaplicy do chwili obecnej.

Pomiędzy 1980 r. a 1982 r. odnowiono bliźniacze chóry muzyczne wraz z prospektami organowymi, zaś w 2008 r. krakowski organmistrz Lech Skoczylas wyremontował oba instrumenty.

Instrument na zachodnim chórze muzycznym – 5-głosowy, o trakturze pneumatycznej i wiatrownicach stożkowych, z wbudowanym stołem gry o 1 manuale (C-a³) i pedale (C-f¹).

Prospekt organowy architektoniczny, w tradycji barokowej z elementami klasycystycznymi i rokokowymi, jednosekcyjny, trójpolowy.