Katedra św. Stanisława i św. Wacława Świdnica (dolnośląskie)

Prospekt widziany z dołu kościoła

Prospekt widziany z dołu kościoła

Opis Instrumentu

Pierwszy instrument w obecnej katedrze świdnickiej powstał w 1494 roku i został zbudowany przez miejscowego organmistrza Antona Kysenera, jego autorstwo przypisuje się również Stephanowi Kaschendorffowi i w tym przypadku datowany jest na lata 1496 – 1499. Spłonął on, wraz 
z mniejszymi organami znajdującymi się na emporze w prezbiterium, w 1532 roku w pożarze kościoła, w wyniku którego m.in. obniżono strop nawy głównej o sześć metrów (pierwotną wysokość nawy można dostrzec z chóru organowego). W ramach remontu świątyni, odnowiono także instrument. Informacje na temat zakresu prac, które zostały wówczas przy nim wykonane, znajdują się w umowie z dnia 15 listopada 1582 roku. Renowacja przeprowadzona została przez Adama Kunischa, który za kwotę 200 talarów zobowiązał się przeprowadzić remont instrumentu oraz dostosować go do ówczesnych trendów w budownictwie organowym. Rok później odbioru organów dokonali dwaj organiści z Nysy, stwierdzając przy tym iż zadanie zostało wykonane dobrze. Ostatni remont instrumentu został przeprowadzony w latach 1679-1680 przez jezuickiego brata Adama Tille.

Organy, których monumentalny prospekt można podziwiać do dziś został zbudowany około roku 1705 przez Davida Siebera z Brna (jako budowniczego często podaje się Gottfrieda - jednak w rzeczywistości nigdy nie było członka rodziny Sieberów o takim imieniu, dlatego bardziej prawdopodobne, że świdnickie organy zbudował David, zm. w 1723). Wyposażono je w 43 głosy rozdzielone na 3 manuały (z krótką oktawą), pedał oraz 4 miechy klinowe jednofałdowe 
o wymiarach 6 1/4 łokcia długości oraz 2/3 łokcia szerokości . Posiadały trakturę mechaniczną gry i rejestrów oraz wiatrownice klapowo-zasuwowe. Instrument utrzymany był w stroju Chorton. Koszt jego budowy wyniósł 10.000 talarów. Dyspozycja zachowała się m.in. w dokumencie Karla Gottfrieda Meyera z 1757 roku i kształtowała się następująco (pisownia i kolejność oryginalna):

Werck Brust.[werk] Rück-Positiv Pedal
Principal 8 Fuß Principal 2 Principal 4 Principal 16
Quinta 3 Rausch Quinte 1 fach    Copula Major 8    Trompet 8
Octava 4 Cimbel 2 Copula Minor 4 Cornett 8
Super Octava 2 Octava 1 Fuß Quinta 1 1/2 Posaune 16
Mixtur 6 fach Nassat 4 Octava 2 Bordun-Bass 32
Cimbel 3 Copula Major 8 Mixtur 3 fach Octava 8
Sesquialtera 1 1/2 Copula Minor 4 Tertia 3/4 Fuß Super Octava 4
Quindecima 1 1/2 Fuß    Sedecima 1 Sub-Bass offen 16
Sedecima 1 1/2 Tremulant  Posaune 8  Sub-Bass gedackt 16
Feldflöt 4     Quinta 6
Fugara 8   Sperr-Ventil Octava 8
Gamba 8      
Quintadena 8      
Nachthorn 4      
Salicinal 8      
Burdun-Floeten 16      

W dokumencie „Der Orgelbau in Schleisen” Ludwiga Burgemeistera dyspozycja wygląda podobnie, aczkolwiek widocznych jest kilka różnic (pomijając pisownie i nazewnictwo): Werck = Hauptwerk: Sedecima 1 1/2 = 1'; Brust. = Brustwerk: Nassat 4 = 3'; Pedal: Octava 8 = Bordunbaß 8’

Organy rozdzielone są na dwie symetryczne szafy organowe, powiększone podczas przebudowy w 1908 roku, natomiast na osi nawy, na balustradzie umieszczona została szafa pozytywu. Architektonika instrumentu była jak na tamte czasy bardzo nowatorska. Świdnickie organy były bowiem pierwszymi o takiej kompozycji w czeskiej prowincji jezuitów. Prospekt zbudowano na planie wklęsło-wypukłym. Jego moduł kompozycyjny oparty został na wzorach graficznych zaczerpniętych z traktatu Andrea Pozza. Organy oświetlone są przez wielkie gotyckie okno, które jest wykorzystane jako element dekoracyjny, ale także symboliczny. Prospekt został wykonany według projektu Johanna Riedla, świdnickiego jezuity, który miał ogromny wkład w proces barokizacji wnętrza kościoła. Prace rzeźbiarskie wykonał Georg Leonhard Weber w latach 1704-1708, natomiast stolarką zajął się Zacharias Horke. Prospekt wykorzystuje motyw orkiestry anielskiej. Można na nim dostrzec figury króla Dawida, św. Cecylii i Maryi po stronie południowej, natomiast po stronie północnej – arcykapłana Symeona z dzieciątkiem Jezus oraz wizerunki aniołów grających na różnych instrumentach.

Bardzo podobny instrument, wybudowany również przez Siebera, znajduje się w kościele pw. św. Michała w Wiedniu. Prospekt bardzo przypomina organy kościoła w Świdnicy, różnica jest jednak taka, że wiedeński odpowiednik pozbawiony jest rzeźb, innych ozdób oraz wysuniętych na ściany nawy głównej bocznych wież z zaokrąglonymi gzymsami, podtrzymywanych przez aniołów. Ciekawostką organów w Wiedniu jest fakt, iż sekcja manuału III została umieszczona bezpośrednio w obudowie stołu gry, bardzo możliwe jest więc, że służyła ona jako Continuo dla np. zespołów wokalnych. Instrument ten powstał w roku 1714. Mimo różnicy prawie 10 lat, możliwe, że Sieber zastosował podobne rozwiązanie w Świdnicy.

Podczas wojny siedmioletniej, która miała miejsce w latach 1756-1763, organy zostały poważnie uszkodzone. Naprawy usterek za kwotę 1500 marek w 1818 roku dokonał Theodor Koded z Lubawki.

W 1908 roku firma Schlag & Söhne wybudowała nowy instrument, zachowując ze starych organów kilka głosów. Wykorzystano wówczas dwie barokowe szafy, które powiększono. Pozytyw w balustradzie pozbawiono piszczałek oraz wszelkich innych elementów, pozostawiając go jedynie jako dekorację. 

Organy wyposażone zostały w szereg urządzeń pomocniczych, do których należy np. wałek crescendo, żaluzja sekcji manuału III, dwie wolne kombinacje itd. Według dyspozycji instrument powinien mieć 42 głosy, jednak obecnie jest ich 40 (brakuje głosów Trompete 8’ z sekcji manuału I i pedału). Organy zostały zbudowane w oparciu o wiatrownice stożkowe, pneumatyczną trakturę gry i rejestrów, jeden miech magazynowy. Mają trzy manuały o skali C-f3 i pedał o skali C-d1.

Ostatni remont instrumentu przeprowadzony został około 1978 roku przez Theodora Böhmego. Zmienił on wówczas stopaż dwóch głosów w manuale III: Fugara 8’ jest teraz 4’ a Gemshorn 4’ jest  2’. Obecnie organy są w dobrym stanie, doraźnie wykonywane są potrzebne naprawy.


Budowniczy
Schlag & Söhne
Opus
841
Rok zakończenia budowy
1908
Stan instrumentu
Dobry
Liczba głosów
40
Liczba klawiatur
3+P
Traktura gry
pneumatyczna
Traktura rejestrów
pneumatyczna
Dyspozycja instrumentu
Manuał IManuał IIManuał IIIPedał
1. Trompete 8' *1. Bordun 16'1. Lieblich Gedeckt 16'1. Principal-Bass 16'
2. Mixtur 4-5fach2. Geigen-Principal 8'2. Flöten-Principal 8'2. Violon 16'
3. Cornett 1-3fach3. Gemshorn 8'3. Fugara 4'3. Gamben-Bass 16'
4. Quinte 2 2/3 u. Octave 2'4. Salicet 8'4. Doppelflöte 8'4. Subbas 16'
5. Octave 4'5. Portunal 8'5. Aeoline 8'5. Violoncello 8'
6. Flöte 4'6. Flöte 8'6. Vox coeles. 8'6. Flautbass 8'
7. Gedeckt 8'7. Rohrflöte 4'7. Travers-Flöte 4'7. Octavbass 8'
8. Hohlflöte 8'8. Octave 4'8. Gemshorn 2'8. Quinte 10 2/3
9. Schalmei 8'9. Progress. harm. 2-3fach9. Echo-Mixtur 2-4fach9. Octave 4'
10. Gambe 8'10. Klarinette 8' *10. Trompete 8' *
11. Principal 8'11. Posaune 16' *
12. Principal 16'
Pomoce
Połączenia:
Manual-Koppel II an I
Manual-Koppel III an I
Manual-Koppel III an II
Pedal-Koppel zu I
Pedal-Koppel zu II
Pedal-Koppel zu III
Super Oct.-Kop. I an I
Sub Oct.-Kop. II an I

Piano, Mezzoforte, Forte, Tutti, Volles Pedal
Rollschweller, Jalousieschweller
2 freie Kombinationen
Pianopedal
Rohrwerk - Absteller
Registerabsteller
Windprobe (niesprawne)
Rollschweller-Anzeiger
Registeranzeiger
Przypisy
*) głosy przelotowe
Prawa strona prospektu

Prawa strona prospektu

Lewa strona prospektu

Lewa strona prospektu

Stół gry

Stół gry

Tabliczka firmowa

Tabliczka firmowa

Piszczałki głosu Mixtur 4-5 fach z I Manuału

Piszczałki głosu Mixtur 4-5 fach z I Manuału

Fragment piszczałek sekcji I Manuału

Fragment piszczałek sekcji I Manuału

Widok na piszczałki połączenia Super Oct.-Kop. I an I; w tle miech sekcji I Manuału

Widok na piszczałki połączenia Super Oct.-Kop. I an I; w tle miech sekcji I Manuału

Piszczałki sekcji III Manuału

Piszczałki sekcji III Manuału

Piszczałki sekcji II Manuału

Piszczałki sekcji II Manuału






Źródło
Ludwig Burgemeister, „Der Orgelbau in Schleisen”, Frankfurt am Main 1973
Karl Gottfried Meyer, „Sammlung einiger Nachrichten von berühmten Orgel-Wercken in Teutschland mit vieler Mühe aufgesetzt von einem Liebhaber der Musik”, Breslau 1757
„Na ratunek katedrze - Historia ocalenia od ruiny”, Świdnica 2017
„Na ratunek katedrze - Historia ocalenia od ruiny II”, Świdnica 2018
Edmund Nawrocki, „Kościół parafialny św. Stanisława i św. Wacława w Świdnicy” (1990)
Edmund Nawrocki, „Kościół Św. Stanisława i Św. Wacława w Świdnicy”
Sobiesław Nowotny, „Przewodnik po katedrze świdnickiej” (2014)
Katalog firmy Schlag und Söhne
Strona internetowa parafii katedralnej
Obserwacje własne
Autor
Jakub Moneta


Ostatnia modyfikacja: 2021-04-01 10:18:10

Kościół ewangelicko-augsburski Trójcy Świętej (Kościół Pokoju, organy ołtarzowe) (Świdnica) - 15 głosów
Ewangelicki Kościół Pokoju (Świdnica) - 62  (60 ) głosów
Kościół św. Józefa Oblubieńca NMP (Świdnica) - 17 głosów