Kościół ewangelicko-augsburski Zbawiciela Gliwice (śląskie)

Sześciogłosowe organy dla poświęconego w 1902 roku kościoła staroluterańskiej gminy w Gliwicach (od 1948 r. świątynia ewangelicko-augsburska) wybudował mający siedzibę w tym samym mieście zakład Ernsta Alexandra Kurzera, ucznia słynnego na Górnym Śląsku organmistrza Carla Volkmanna. W instrumencie zastosowano pneumatyczną trakturę gry i rejestrów, współpracującą z wiatrownicami konstrukcji stożkowej, a jego zespół brzmieniowy rozdzielono pomiędzy trzy samodzielne sekcje, tj. dwóch manuałów oraz pedału. Dyspozycja organów reprezentuje wzorce późnego niemieckiego romantyzmu, opierając się na rejestrach ośmiostopowych. Mimo niewielkich rozmiarów, instrument wyróżnia niezwykle ciekawe i oryginalne brzmienie, świadczące o dojrzałości twórczych koncepcji Kurzera. Możliwości organów wzbogacają też połączenia sub- i superoktawowe.

Stół gry wbudowano w płycinowy cokół szafy organowej, a jego elementy zachowały się w oryginalnym stanie materiałowym. Prospekt architektoniczny, o pięciu półkoliście zamkniętych polach piszczałkowych, oparty na gzymsie oddzielającym go wizualnie od cokołu i zwieńczony snycerskim ażurowym ornamentem liściennym. Całość utrzymana w stylu neoklasycystycznym z elementami eklektyzmu. Szafa organowa wraz z prospektem przemalowane obecnie na biało - oryginalnie pokrywał je piękny, utrzymany w stonowanych odcieniach brązu mazerunek. Okładziny klawiszy diatonicznych w obu manuałach wykonano z delikatnie żłobionego celuloidu (co miało zapewne na celu zapobieżenie zbytniej śliskości ich powierzchni), nakładki klawiszy chromatycznych wycięto z drewna hebanowego. Klawiatura pedałowa w znakomitym, fabrycznym niemal stanie, najwyraźniej po oczyszczeniu i remoncie. Nad klawiszami II manuału umieszczono tabliczkę z sygnaturą budowniczego: "E. Kurzer - Gleiwitz.". Między klawiaturą a tabliczką znajduje się rząd 12 przycisków przyporządkowanych sześciu głosom, pięciu połączeniom oraz stałej kombinacji "Tutti". Wewnątrz szafy organowej widoczny oryginalny fałdowy miech, zasilany zarówno mechanicznie (za pomocą nożnej dźwigni kalikanckiej), jak i poprzez stosunkowo nową elektryczną dmuchawę, połączoną ze skrzynką regulacyjną.

Rok 1952 przyniósł remont instrumentu, powierzony gliwickiemu organmistrzowi Mięsokowi, który kwotę naprawy określił na 3-3,5 tys. zł, udzielając też rocznej gwarancji. Dwa lata później zamontowano pierwszą elektryczną dmuchawę, po której ślad w postaci niezaślepionego kwadratowego otworu na kanał powietrzny, znajduje się z tyłu instrumentu. W roku 1964 bliżej nieokreślone prace przy systemie połączeń za kwotę 21650 zł prowadził Leon Michalik. Na przełomie lat 1983 i 1984 Olgierd Nowakowski z Zabrza wymienił membrany pod wiatrownicami i częściowo na przekaźnikach oraz nastroił instrument, zaś w 1988 r. ten sam organmistrz dokonał wymiany skórzanych zaworów w pedale, przeprowadzając konieczne naprawy bieżące. Ostatnią renowację wykonali w latach 2006-2007 Marcin Armański i Paweł Gaś.

Stan zachowania oryginalnej substancji techniczno-brzmieniowej można by uznać za bardzo dobry, gdyby nie obecność wykonanych z igielitu zastępczych rurek traktury gry. W drugim manuale występują też problemy z repetycją, zaś w manuale głównym nie odzywa się pierwszy klawisz chromatyczny oktawy trzykreślnej. Rekonstrukcji wymagają także napisy na włącznikach wszystkich sześciu rejestrów, gdyż wskutek długoletniego użytkowania są dziś miejscami niemal nieczytelne.