Kościół Chrystusa Króla został zbudowany w 1930 roku według projektu Stefana Cybichowskiego, wybitnego architekta okresu dwudziestolecia międzywojennego. Świątynia utrzymana jest w stylu modernistycznym z wyraźnymi inspiracjami neoklasycyzmem. Może pomieścić ponad 6000 osób. Do dzisiaj jest to największa budowla sakralna diecezji kaliskiej i jedna z większych w Wielkopolsce.
Pierwszym instrumentem w tej świątyni była fisharmonia o dwóch manuałach i pedale, zbudowana przez Józefa Bacha z Rychtala. Źródła archiwalne i kosztorysy parafialne wskazują na to, że była ona używana do wybuchu II wojny światowej, kiedy kościół został zamknięty dla wiernych i przeznaczony na magazyn. Mimo listownych zapewnień powojennego proboszcza parafii jarocińskiej, ks. Edwarda Degórskiego, jakoby fisharmonia została zniszczona przez okupanta, stała ona faktycznie na chórze, będąc w złym stanie technicznym i nieużywana do czasu, aż została sprzedana klasztorowi paulinów na Jasnej Górze. Instrument istnieje do dzisiaj i pozostaje w rękach prywatnych. Parafia przez nieokreślony czas miała w posiadaniu również inną fisharmonię marki Carl Ecke, Berlin & Posen.
Planem parafii było sprowadzenie organów z terenów tzw. Ziem Odzyskanych, w co angażował się m.in. Ludwik Saganowski, organmistrz z Poznania, jednak plan ten nie powiódł się i parafia postanowiła zbudować nowe organy.
W archiwach zachowało się kilka propozycji projektów instrumentu:
Projekt Józefa Bacha z Rychtala
Nieopatrzona datą dyspozycja organów autorstwa Bacha została sporządzona jako maszynopis. Jest to jedyny dokument, jaki pozostał po tym projekcie.
Manuał I | Manuał II | Manuał III | Pedał |
Pryncypał 16' | Bordun 16' | Quintatön 16' | Untersatz 32' |
Pryncypał 8' | Geigenprincipal 8' | Gemshorn 8' | Prinzipal Bass 16' |
Gamba 8' | Doppelflöte 8' | Gedeckt 8' | Violon Bass 16' |
Tibia 8' | Konzertflöte 8' | Aeoline 8' | Subbass 16' |
Rohrflöte 8' | Salicional 8' | Vox-Coelestis 8' | Zartbass 16' |
Dolce 8' | Viola 8' | Hohlfloete 8' | Quintbass 10 2/3' |
Oktave 4' | Principal 4' | Prestant 4' | Oktavbass 8' |
Blockflöte 4' | Rohrgedackt 4' | Flaute dolce 4' | Cello 8' |
Gedeckt 4' | Gemshorn 4' | Nasard 2 2/3' | Bassflöte 4' |
Quinte 2 2/3' | Gemshornquinte 2 2/3' | Nachthorn 2' | Choralbass 4' |
Oktave 2' | Superoctave 2' | Terzflöte 1 3/5' | Rauschpfeife 3 fach |
Waldflöte 2' | Flageolett 1' | Sifflöte 1' | Posaune 16' |
Kornet 5 fach | Terz Zimbel 3 fach | Zimbel 3 fach | Horn 8' |
Mixtur 1 1/3' | Scharf 4 fach | Voxhomana 8' | |
Trompete 8' | Clarinette 8' | ||
Bombarde 16' | Oboe 8' | ||
Kopfregal 4' |
Projekt Marka Kwieka z Zielonej Góry
Parafia nawiązała kontakt z Markiem Kwiekiem, akustykiem. Datowana na 25 września 1946 roku dyspozycja jego autorstwa przedstawia się następująco:
Manuał I | Manuał II | Manuał III | Pedał I | Pedał II | Głosy w kopule |
Bombarda 32' Cymbały oktawowe 16' Burdon 16' Gamba 8' Rauschkwinta 2 2/3' |
Klarnet basowy 16' Kwintadena 8' Fler rurkowy 8' Kornet 5-rzędowy 8' Mikstura 3 - rzędowa |
Flauto major 8' Salicjonał 4' (8') Vox caelestis 4' (8') Kwinta 2 2/3' Cymbały 3-5 rzędowe |
Tuba 32' Pryncypał 16' Kornet 5rz 32' |
Subbas 16' Kontrabas 16' Regał 8' |
Trąbka 8' Trąbka fanfarowa 4' Kornet 5-7 rzędowy 8' Mikstura 3-5 rzędowa Cymbały 2 - rzędowe |
Po krótkich konsultacjach stanowczo odrzucono koncepcję Marka Kwieka.
Projekt firmy Rieger z Krnova
Organy do kościoła Chrystusa Króla w Jarocinie zaprojektowała również czechosłowacka firma Rieger z Krnova, która 11 listopada 1946 roku wysłała kosztorys wraz z proponowaną dyspozycją organów. W archiwach nie zachowała się dyspozycja sekcji pedału, jak również nie figuruje żadna odpowiedź parafii na przedstawioną ofertę firmy. Wiadomo, że wszystkie sekcje manuałowe miały składać się z 73 tonów, co sugeruje, że wszystkie połączenia superoktawowe miały być pełne (realne).
Manuał I (C–c4) | Manuał II (C–c4) | Manuał III (C–c4) |
Pryncypał 16' | Kwintadena 16' | Bourdon 16' |
Pryncypał 8' | Pryncypał rogowy 8' | Pryncypał skrzypc. 8' |
Kryt 8' | Gamba 8' | Kwintadena 8' |
Flet dęty 8' | Flet koncertowy 8' | Flet ozdobny 8' |
Salicional 8' | Kryt 8' | Selwestrina 8' |
Róg kozi 8' | Undamaris 8' | Viola 8' |
Pryncypał 4' | Oktawa 4' | Vox angelica 4- 8' |
Flet 4' | Flet rurkowy 4' | Pryncypał włoski 4' |
Pryncypał 2' | Fugara 4' | Róg nocny 4' |
Kwinta 2 2/3' | Nassard 2 2/3' | Dolce 4' |
Mixtura 7-8x 2 2/3' | Róg nocny 2' | Kwinta 2 2/3' |
Trąbka 8' | Tercie 1 3/5' | Flet leśny 2' |
Klairon 4' | Piccolo 1' | Tercian 1 3/5' |
Cornet 6x 2' | Flet syczący 1' | |
Cymbał 3x 1' | Harmonia 5x 2 2'3 | |
Oboe 8' | ||
Fagot 16' |
Projekt Stefana Krukowskiego z Piotrkowa Trybunalskiego
Ostatecznie parafia zdecydowała się wybrać projekt Stefana Krukowskiego. Podobnie jak poprzednie projekty, zakładał 60 głosów rozdysponowanych na trzy manuały i sekcję pedałową. Maszynopis zawierał również krótki opis głosów z podaniem liczby piszczałek i materiału, z jakiego miały być wykonane. Podobnie jak w ofercie firmy Rieger-Kloss przewidywano dodatkową oktawę w każdej sekcji manuałowej na pełne połączenia superoktawowe, sekcje te miałyby liczyć zatem 70 tonów.
Manuał I (C–a3) | Manuał II (C–a3) | Manuał III (C–a3) | Pedał (C–f1) |
Pryncypał 16' | Kwintadena 16' | Kryty łagodny 16' | Kontrabas 32' |
Burdon 16' | Pryncypał flt 8' | Pryncypał jasny 8' | Pryncypałbas 16' |
Flet otwarty 8' | Flet kryty 8' | Flet koncertowy 8' | Violonbas 16' |
Dubelt-flet 8' | Gedakt 8' | Flet rurkowy 8' | Subbas 16' |
Gemshorn 8' | Gamba 8' | Viola d-Amour 8' | Majorbas 16' |
Fugara 8' | Dulcjana 8' | Vox caclestis 8' | Kwintbas 10 2/3' |
Pryncypał 8' | Prestant 4' | Kwintadena 8' | Oktawbas 8' |
Salicet 8' | Trawersflet 4' | Pryncypał włoski 4' | Fletbas 8' |
Oktawa 4' | Fugara 4' | Rożek nocny 4' | Wiolonczela 8' |
Rurflet 4' | Nasard 2 2/3' | Picolo 2' | Flet Pomorski 4' |
Kwinta 2 2/3' | Blokflet 2' | Nasard 1 1/3' | Flet flaszkowy 2' |
Superoktawa 2' | Tercflet 1 3/5' | Cymbał 1-3 rzędy | Miksturabas 3 rzędy |
Tercia 1 3/5' | Flecik 1' | Klarnet 8' | Puzon 16' |
Kornet 3-4 rzędy | Progresja 3-4 rzędy | Obój 8' | Trąbabas 8' |
Mikstura 4-5 rzędów | Fagot 8' | ||
Trąbka 8' | Róg krzywy 8' |
Umowa między Obywatelskim Komitetem Budowy Organów w Jarocinie a Stefanem Krukowskim została zawarta 10 grudnia 1947 r. Według niej organy miały kosztować 12,175 mln zł. Prace przy organach przez pewien czas przebiegały regularnie. We wrześniu 1948 roku na chórze zmontowana została szafa organowa wraz z prospektem. Do 1950 roku budowniczy wysłał drogą kolejową miech oraz kilkadziesiąt głosów organowych w skrzyniach, które magazynowane w kościele czekały na zamontowanie. W późniejszym okresie projekt napotykał na liczne problemy, które ciągnęły się aż do czasu zakończenia współpracy z Krukowskim. Budowniczy oraz strona parafialna nierzadko nie mogły dojść do porozumienia i obwiniały się o nieprzestrzeganie warunków umowy. Doprowadziło to ostatecznie do zmiany projektu, czego dowodzi druga umowa zawarta 27 lutego 1953 roku, w której Krukowski zobowiązał się oddać do użytku 22 głosy rozmieszczone pomiędzy jeden manuał a pedałem. Od tego czasu prace przebiegały regularnie, a budowę ukończono. Nie zachowała się jednak żadna informacja o oficjalnym oddaniu organów do użytku. Z zachowanej korespondencji można wnioskować, że instrument był czynny od ok. 1954 r.
W tej formie organy istnieją do dnia dzisiejszego. W 2017 roku miała miejsce renowacja przekaźników rejestrowych zrealizowana przez warsztat Andrzeja Sutowicza ze Zduńskiej Woli. W grudniu 2018 roku remontu organów podjęli się Arkadiusz Popławski i Jarosław Błauta. Zakres prac obejmował uruchomienie, nastrojenie i częściowo korektę intonacji wszystkich głosów, doprowadzenie instrumentu do stanu pełnej używalności. W przyszłości planowany jest kapitalny remont instrumentu.
Skala manuału: C–a3; skala pedału: C–f1. Organista siedzi przodem do prezbiterium.
Manuał | Pedał |
---|---|
1. Pryncypał 16’ | 1. Contrabas 32’ |
2. Berdun 16’ | 2. Pryncy,Bas 16’ |
3. Pryncypał 8’ | 3. Subbas 16’ |
4. Kryty 8’ | 4. Kwintbas 10 1/5’ |
5. Fugara 8’ | 5. Oktawbas 8’ |
6. Salcjonał 8’ | 6. Puzon 16’ |
7. Gemshorn 8’ | |
8. Pertunal 8’ | |
9. Oktawa 4’ | |
10. Flet 4’ | |
11. Kwinta 2 2/3’ | |
12. Sup. okt. 2’ | |
13. Tercja 1 1/3’ | |
14. Kornet 5rz | |
15. Mikstura 5rz | |
16. Tremba 8’ |
Powyższy artykuł został uznany przez Redakcję jako wzorcowy. Jest to szczególne wyróżnienie dla profesjonalnych opisów instrumentów: opartych o bogatą bibliografię oraz wizję lokalną, posiadających wyczerpujący i ciekawy opis, udokumentowanych zdjęciami w wysokiej rozdzielczości oraz powstałych z dbałością o szczegóły. Opis posiadający to wyróżnienie jest wzorem dla wszystkich innych i powinien być przez nie naśladowany. Potwierdza również wiedzę i umiejętności autora w zakresie analizy budowy instrumentu.
ks. Antoni Pietrzyk MSF, Działalność organmistrzowska Stanisława i Stefana Krukowskich, Lublin 1988 (praca doktorska)
Tymoteusz Ekert, Organy Stefana Krukowskiego w kościele pw. Chrystusa Króla w Jarocinie – historia, stan obecny i problematyka dokończenia projektu budowy, Łódź 2023 (praca dyplomowa)
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie
Archiwum Parafii pw. Chrystusa Króla w Jarocinie
Muzeum Regionalne w Jarocinie
Ostatnia modyfikacja: 2023-06-16 21:13:52
Oj z tą dyspozycją Kwieka i Bacha bym nie szalał... Kwiek to naprawdę był szarlatan w dziedzinie dyspozycji organów.