Filharmonia im. Karola Szymanowskiego Kraków (małopolskie)

Ogólny widok instrumentu

Ogólny widok instrumentu

Opis Instrumentu

Powojenne organmistrzostwo polskie znajdowało się w trudnym położeniu. Zmiany ustrojowe uniemożliwiały współpracę i kontakt z krajami Europy Zachodniej, co skutkowało pogłębiającym się zapóźnieniem. Również idee Orgelbewegung znajdowały w naszym kraju niewielki oddźwięk. Wciąż powstawały przede wszystkim instrumenty z wiatrownicami stożkowymi, o trakturze pneumatycznej lub elektropneumatycznej. Do ich budowy wykorzystywano materiały o charakterze wybitnie zastępczym, takie jak sklejka czy blacha cynkowa. Osobnym rozdziałem w historii polskiego budownictwa organowego po II wojnie światowej jest proceder pozyskiwania i wywożenia organów z tak zwanych Ziem Odzyskanych. Trzeba podkreślić, w dziejach instrumentarium Filharmonii Krakowskiej, niczym w zwierciadle, odbijają się wszystkie elementy powyższej charakterystyki.

Po wojnie Filharmonia weszła w posiadanie małych 11-głosowych pneumatycznych organów wybudowanych przez firmę Berschdorf z Nysy. Według niepotwierdzonych informacji, przywieziono je do Krakowa z miejscowości Paczków na Dolnym Śląsku za pośrednictwem Ministerstwa Kultury. Ze względu na swoje rozmiary i skromną dyspozycję instrument okazał się mało przydatny do działalności koncertowej. W zaistniałej sytuacji władze Filharmonii podjęły starania o wyposażenie budynku w organy odpowiedniej wielkości. Powstały one w latach 1950–1951, a ich wykonawcą była krakowska firma Wacława Biernackiego, której siedziba mieściła się przy ul. Franciszkańskiej 4, a więc dosłownie kilkadziesiąt metrów od gmachu Filharmonii. Nowy instrument o trakturze elektropneumatycznej miał 30 głosów oraz dwa manuały i pedał. Wyposażony był w wolnostojący ruchomy stół gry.

Warto wspomnieć, że firma Biernackiego przejęła organy Berschdorfa, sprzedając je później parafii św. Anny w miejscowości Ząb na Podhalu, gdzie znajdują się do dziś.

Zgodnie z przyjętymi założeniami, instrument Biernackiego miał być w przyszłości rozbudowany do 60 głosów rozdzielonych pomiędzy trzy manuały i pedał. Chociaż w 1961 r. miał miejsce odbiór nowego, 3-manuałowego stołu gry, to jednak organy nie były wtedy kompletne. Brakowało części głosów językowych, które mogły zostać uzupełnione po 1974 r. W tym miejscu należy podkreślić, że projekt dyspozycji (tak w wersji 30-, jak i 60-głosowej) opracowali dwaj zasłużeni profesorowie Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie: Józef Chwedczuk i Bronisław Rutkowski. Zrealizowana dyspozycja, jakkolwiek nieco odmienna (zwłaszcza w fazie rozbudowy), nawiązywała do koncepcji obu profesorów.

DYSPOZYCJA ORGANÓW FIRMY W. BIERNACKIEGO (stan z 1974 r.):

Manuał I Manuał II Manuał III Pedał
Praestant 16' Flet kryty 8' Kwintaton 16' Pryncypał 16'
Pryncypał 8' Kwintadena 8' Pryncypał 8' Subbas 16'
Bourdon 8' Dolce 8' Flet rurkowy 8' Salicet 16'
Gemshorn 8' Pryncypał 4' Salicjonał 8' Kwinta 10 2/3'
Dulcjana 8' Flet blokowy 4' Oktawa 4' Oktawa 8'
Oktawa 4' Oktawa 2' Flet 4' Flet basowy 8'
Flet rurkowy 4' Flet kwintowy 1 1/3'    Nasard 2 2/3' Chorałbas 4'
Kwinta 2 2/3' Oktawin 1' Róg nocny 2' Flet 4'
Oktawa 2' Sesquialtera 2x Tercja 1 3/5' Oktawa fletowa 2'
Mixtura major 4-6x   Mixtura acuta 4x Septyma 1 1/7' Mixtura 4x
Mixtura minor 4x Cymbel 3x Piccolo 1' Sordun 32'
Cornet 4x Regał 16' Kwarta 2x Puzon 16'
Trompet 16' Róg krzywy 8' Mixtura 4-6x Bombarde 8'
Trompet 8' Szałamaja 4' Cymbel kwintowy 3x    Trąbka 4'
    Fagot 16'  
    Trąbka 8'  
    Vox humana 8'  
    Regał 8'  

 

Połączenia: II-I, III-I, III-II, I-P, II-P, III-P
Tremulanty manuałów II i III

Mimo wysiłku i zaangażowania wielu osób instrument nie należał do najbardziej udanych, a to ze względu chociażby na niską jakość materiałów, z których był wykonany. Nic zatem dziwnego, że pod koniec lat 70. władze Filharmonii nosiły się z myślą zastąpienia go dziełem wyższej jakości. I tak w 1978 r. przestarzałe organy firmy Biernackiego sprzedano do kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa w Nowym Targu, gdzie funkcjonują do dziś (zmontowane przez firmę Stanisława Ziai z Chmielnika), a na ich miejscu w gmachu Filharmonii powstał nowoczesny jak na owe czasy instrument firmy Schuke z Poczdamu, budowany w latach 1978-1982. Miał on 56 głosów, trzy manuały i pedał, mechaniczną trakturę gry i elektryczną trakturę rejestrów. Jego powstanie było jednym z pierwszych przejawów otwarcia budownictwa organowego w Polsce na wpływy zachodnie w latach siedemdziesiątych. Współprojektantem dyspozycji był prof. Jan Jargoń, kierownik Katedry Organów Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie.

DYSPOZYCJA ORGANÓW FIRMY SCHUKE:

Manuał I Manuał II Manuał III Pedał
Principal 16' Bourdon 16' Holzgedackt 8' Untersatz 32'
Principal 8' Principal 8' Quintadena 8' Principal 16'
Rohrflöte 8' Gedackt 8' Principal 4' Offenbass 16'
Gambe 8' Salicional 8' Rohrflöte 4' Subbass 16'
Quinte 5 1/3' Schwebung 8' Oktave 2' Quinte 10 2/3'
Oktave 4' Oktave 4' Blockflöte 2' Oktave 8'
Gemshorn 4' Nachthorn 4' Quinte 1 1/3' Gedacktbass 8'
Quinte 2 2/3' Nassat 2 2/3' Sifflöte 1' Oktave 4'
Oktave 2' Waldflöte 2' Sesquialtera 2x Pommer 4'
Gross-Mixtur 8x    Terz 1 3/5' Scharff 5x  Flachflöte 2' 
Klein-Mixtur 5x  Quinte 1 1/3'  Cymbel 3x  Mixtur 6x
Trompete 16'  Septime 1 1/7'    Dulcianregal 16'    Posaune 16' 
Trompete 8'  Mixtur 6x Trichterregal 8'  Trompete 8' 
  Fagott 16'   Clairon 4'
  Oboe 8'    
  Trompete 4'     

 

Połączenia: II-I, III-I, III-II, I-P, II-P, III-P
Tremulanty manuałów II i III 
Setzer-Kombination
Organo Pleno
Wyłączniki (zbiorowy i indywidualne) głosów językowych

Niestety, melomanom nie było dane długo cieszyć się nowymi organami. Spłonęły one w 1991 r. podczas pożaru gmachu Filharmonii. Echem pamiętnego pożaru jest umieszczona w holu Filharmonii rzeźba Nike autorstwa Mariana Gołogórskiego, który wkomponował w nią częściowo stopione piszczałki ze spalonego instrumentu.

Niedługo po tragicznym wydarzeniu rozpoczęto rozmowy w sprawie wybudowania nowych organów. Ostatecznie zadanie to zlecono firmie Johannes Klais Orgelbau z Bonn, która oficjalne zamówienie przyjęła w 1992 r., a w 1996 r. ukończyła budowę obecnego instrumentu o 50 głosach, 3 manuałach i pedale, mechanicznej trakturze gry oraz elektrycznej trakturze rejestrów. Również tym razem w projektowaniu dyspozycji brał udział prof. Jan Jargoń.

W 2020 r. organy zostały wyczyszczone przez firmę SLJ Budowa Organów, która wymieniła też skóry na miechach. W 2022 r. zainstalowano nowy setzer na 1000 kombinacji wykonany przez Jana Drozdowicza z Poznania, likwidując jednocześnie wyłączniki mikstur i głosów językowych. Od 2022 r. organami opiekuje się Konrad Dybczak. Rozpoczął on proces wymiany reszty skór w organach; obecnie ukończono ją w piszczałkach drewnianych, a w przyszłości będzie wykonana na klapach. Instrument wymaga dalszej renowacji (m.in. wymiany uszczelniaczy na klocach) i reintonacji z racji zmiany akustyki sali koncertowej.

Skala manuałów: C–a3; skala pedału: C–g1.


Budowniczy
Johannes Klais Orgelbau
Opus
1744
Rok zakończenia budowy
1996
Stan instrumentu
Bardzo dobry
Liczba głosów
50
Liczba klawiatur
3+P
Traktura gry
mechaniczna
Traktura rejestrów
elektryczna
Dyspozycja instrumentu
Manuał IManuał IIManuał IIIPedał
Hauptwerk Positiv Schwellwerk 
1. Praestant 16’1. Praestant 8’1. Bourdon 16’1. Principal 16’
2. Principal 8’2. Holzgedackt 8’2. Holzprinzipal 8’2. Subbass 16'
3. Bourdon 8’3. Quintadena 8’3. Rohrflöte 8’3. Violon 16'
4. Gemshorn 8’4. Prinzipal 4’4. Gamba 8'4. Quinte 10 2/3'
5. Octave 4’5. Rohrflöte 4’5. Vox coelestis 8’5. Octave 8'
6. Blockflöte 4’6. Waldflöte 2’6. Fugara 4’6. Koppelflöte 8’
7. Superoctave 2’7. Larigot 1 1/3’7. Traversflöte 4’7. Tenoroctave 4’
8. Quinte 2 2/3’8. Sesquialtera 2 2/3' II8. Doublette 2’8. Hintersatz 2 2/3' IV
9. Cornet 8' V9. Scharff 1 1/3' IV9. Nasard 2 2/3’9. Posaune 16’
10. Mixtur 2' IV10. Dulcian 16'10. Terz 1 3/5’10. Trompete 8'
11. Cymbel 1' IV11. Cromorne 8'11. Plein jeu 2 2/3' V11. Schalmey 4'
12. Trompete 16'12. Basson 16’
13. Trompete 8'13. Tromp. harm. 8'
14. Hautbois 8’
15. Clairon 4'
Pomoce
Połączenia: II-I, III-I, III-II, I-P, II-P, III-P
Tremulanty manuałów II i III
Żaluzja manuału III
Setzer (pierwotnie 64, od 2022
– 1000 kombinacji)
Tutti
Wyłącznik mikstur (do 2022)
Wyłącznik głosów językowych (do 2022)
Stół gry

Stół gry

Traktura gry manuałów

Traktura gry manuałów

Piszczałki Hauptwerku (widok z góry)

Piszczałki Hauptwerku (widok z góry)

Piszczałki Hauptwerku i Positivu

Piszczałki Hauptwerku i Positivu

Prospekt organów firmy W. Biernackiego w gmachu Filharmonii

Prospekt organów firmy W. Biernackiego w gmachu Filharmonii

Ogólny widok organów firmy W. Biernackiego w gmachu Filharmonii (widoczny dwumanuałowy stół gry)

Ogólny widok organów firmy W. Biernackiego w gmachu Filharmonii (widoczny dwumanuałowy stół gry)

Prospekt organów firmy W. Biernackiego w Nowym Targu

Prospekt organów firmy W. Biernackiego w Nowym Targu

Stół gry organów firmy W. Biernackiego w Nowym Targu

Stół gry organów firmy W. Biernackiego w Nowym Targu

Ogólny widok organów firmy Schuke

Ogólny widok organów firmy Schuke

Stół gry organów firmy Schuke

Stół gry organów firmy Schuke

Atrapa organów po pożarze gmachu Filharmonii

Atrapa organów po pożarze gmachu Filharmonii

Rzeźba „Nike” w holu Filharmonii

Rzeźba „Nike” w holu Filharmonii






Opis na medal

Powyższy artykuł został uznany przez Redakcję jako wzorcowy. Jest to szczególne wyróżnienie dla profesjonalnych opisów instrumentów: opartych o bogatą bibliografię oraz wizję lokalną, posiadających wyczerpujący i ciekawy opis, udokumentowanych zdjęciami w wysokiej rozdzielczości oraz powstałych z dbałością o szczegóły. Opis posiadający to wyróżnienie jest wzorem dla wszystkich innych i powinien być przez nie naśladowany. Potwierdza również wiedzę i umiejętności autora w zakresie analizy budowy instrumentu.




Źródło

Archiwum Akademii Muzycznej w Krakowie
Archiwum Filharmonii im. Karola Szymanowskiego w Krakowie
Archiwum Parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Nowym Targu
Materiały udostępnione przez firmę Johannes Klais Orgelbau (Bonn)
Prasa krakowska
Fotografie: Michał Markuszewski, Jakub Mąka, Paweł Pasternak, Klaudyna Schubert, Konrad Dybczak, ze zbiorów Archiwum Filharmonii im. Karola Szymanowskiego w Krakowie, ze zbiorów firmy Johannes Klais Orgelbau (Bonn)
Uzupełnienie informacji w opisie: Konrad Dybczak

Autor
Piotr Matoga


Ostatnia modyfikacja: 2023-11-27 16:11:36

Kościół NMP Matki Kościoła (Prądnik Biały) (Kraków) - 29 głosów
Kościół Najświętszego Imienia Maryi (pijarów – Rakowice) (Kraków) - 13 głosów
Kościół Stygmatów św. Franciszka z Asyżu (OO. Franciszkanów-Reformatów – Bronowice Wielkie) (Kraków) - 27 głosów