Kościół św. Bernardyna ze Sieny (bernardynów) Kraków (małopolskie)

Obecny, barokowy kościół został wzniesiony w latach 1670-1680 na miejscu wcześniejszej świątyni gotyckiej, w której prawdopodobnie istniał instrument, zniszczony podczas potopu szwedzkiego.

W 1701 r. zakonnik bernardyński, o. Euzebiusz Pasierbski, zakończył budowę nowych, trzydziestoośmiogłosowych organów o dwóch manuałach i pedale, wyposażonych w wyodrębnioną sekcję pozytywu (na balustradzie chóru muzycznego). Późnobarokowy prospekt tego dzieła zachował się do dziś.

Na mocy umowy zawartej w 1780 r. Jakub Prostacki zobowiązał się przeprowadzić gruntowny remont instrumentu, natomiast wzmianki o późniejszych naprawach pochodzą z lat: 1791, 1797, 1814, 1815, 1816, 1817, 1831 i 1842. W 1858 r., wobec pogarszającego się stanu organów, rozpoczęto zbiórkę pieniędzy na remont, który w roku następnym przeprowadził Antoni Sapalski z Krakowa. Ten sam organmistrz pracował przy instrumencie także w 1871 r. Z kolei w 1889 r. miało miejsce strojenie organów. Dziesięć lat później ich stan był już na tyle zły, że ówczesny gwardian za pośrednictwem prasy zwrócił się z prośbą o ofiary na kosztowną renowację. Zebrane fundusze nie były wystarczające, skoro w 1901 r. Jan Ziemiański ze Szczyrzyca naprawił tylko część instrumentu.

Ponieważ w pierwszej połowie XX w. bernardyni nosili się już z myślą zakupu nowych organów, do klasztoru napłynęły trzy oferty na wykonanie instrumentu: od Aleksandra i Kazimierza Żebrowskich ze Lwowa (w 1907 r.), od firmy Gebrüder Rieger z Jägerndorfu (w 1917 r.) oraz od firmy Wacława Biernackiego z Warszawy (w 1932 r.). Ostatecznie przyjęto trzecią ofertę (firmy Biernackiego). Kalendarium prac przy budowie i modernizacji organów przedstawia się następująco:

• 1934 r. - odnowienie szafy organowej i przysunięcie jej do ściany, montaż piszczałek prospektowych;
• 1935 r. - budowa pierwszej części instrumentu (dziewięć głosów), która służyła w kościele przez ponad ćwierć wieku;
• 1962 r. - dodanie ośmiu głosów;
• 1963 r. - dodanie kolejnych ośmiu głosów, wymiana miecha (na większy) oraz instalacji elektrycznej;
• 1967 r. - przemalowanie i pozłocenie szafy organowej;
• 1970 r. - dodanie dwóch głosów (były to zapewne głosy pedałowe: kornet 4x i fagot 16’, których piszczałki umieszczono na tzw. dostawkach);
• ok. 1980 r. - wymiana stołu gry.

Wiadomo, że prace przeprowadzone przed drugą wojną światową wykonywała firma Biernackiego, natomiast przynajmniej część powojennych uzupełnień była dziełem firmy Henryka Siedlara z Krakowa. Trzeba podkreślić, że pięć głosów zostało wstawionych bez odnotowania tego faktu w kronice. Ostatecznie instrument dysponował trzydziestoma trzema głosami rozdzielonymi pomiędzy dwa manuały i pedał. Miał trakturę pneumatyczną, wiatrownice stożkowe oraz wolnostojący stół gry.

Na początku obecnego stulecia stan organów był już bardzo zły. W zaistniałej sytuacji, po rozważeniu różnych możliwości, podjęto decyzję o przebudowie, a właściwie o wykonaniu nowych organów z wykorzystaniem znacznej części dotychczasowych piszczałek. Prace organmistrzowskie prowadził Lech Skoczylas z Krakowa w latach 2013-2014. Zamontowano wówczas wiatrownice klapowo-zasuwowe. Nową wiatrownicę pozytywu (pogłębionego o 60 cm podczas konserwacji szaf organowych) zbudowała firma Dariusza Zycha z Wołomina. Pozostałe sekcje otrzymały wiatrownice używane, sprowadzone z Niemiec, produkcji firmy Breil. Zainstalowany został używany stół gry (dzieło tej samej firmy niemieckiej), odnowiony i wyposażony w nowe włączniki rejestrowe. Traktura gry jest mechaniczna, natomiast traktura rejestrów i połączenia działają w oparciu o system elektryczny. Elektroniczny system pamięci typu setzer umożliwia zapis dziesięciu tysięcy kombinacji. Proweniencja aparatu brzmieniowego jest następująca:

• większość głosów (dwadzieścia dwa) zachowano z wcześniejszego instrumentu;
• część głosów (w tym językowy sordun 8’) pochodzi z organów o podobnej estetyce, zbudowanych przez firmę Tadeusza Rajkowskiego w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Tarnowie, które zostały zdemontowane w związku z budową nowego instrumentu;
• piszczałki prospektowe w pozytywie (głos prinzipal 4’) wykonała firma Dariusza Zycha z Wołomina;
• dziesięć brakujących piszczałek głosu prinzipalbass 16’ zakupiono w Niemczech.

Ciekawostką dyspozycji jest głos fidel 2’ (w sekcji pedału) imitujący staropolski instrument smyczkowy. Głos o takiej nazwie, wprowadzony do instrumentu według pomysłu Lecha Skoczylasa, nie był wcześniej stosowany w organach.

Skala manuałów: C-g³; skala pedału: C-f¹.