Kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy (Kozłowa Góra) Piekary Śląskie (śląskie)

Prospekt

Prospekt

Opis Instrumentu

Jest to jeden z ostatnich instrumentów firmy Klimosz i Dyrszlag. Wiatrownice stożkowe, kontuar systemu tłoczącego. Organy mimo „ciężkiej” romantycznej intonacji przejawiają także częściowo stylistykę brzmieniową nurtu Orgelbewegung. W instrumencie widać sporą inspirację górnoślaską firmą Berschdorf z Nysy. Wiele części składowych instrumentu, np. manubria, system pneumatyczny, menzuracja czy intonacja są zbliżone w dziełach obu firm. Cechą znacznie odbiegającą od instrumentów Berschdorfa, a także wpływającą na jasność brzmienia są połączenia Super I-I oraz rzadko spotykane Super II-ped. W prospekcie znajdują się piszczałki głosów: Oktawa 4’ oraz Pryncypał 8’ z manuału I, a także Pryncypał skrzypcowy 8’ z manuału II (zob. rysunek). Akustycznie instrument bardzo dobrze wypełnia przestrzeń kościoła. Brak otwartego głosu 16’ w pedale rekompensuje bardzo dobrze dopasowany akustycznie Subbas 16’, który można stosować  zarówno z głosami najcichszymi, jak i mocnymi. Realnym wzbogaceniem pleno jest tylko połączenie Super II-I. W manuale I znajduje się jeden wolny rejestr. Według pierwotnych założeń miała tam być zainstalowana Trąbka 8’. Miech magazynowy zasila szwajcarska cichobieżna dmuchawa firmy Meidinger zachowana w doskonałej kondycji, regularnie smarowana. Dobrze zachowane są pneumatyczne ołowiane kondukty.

Instrument został wyremontowany na początku XXI wieku przez Marka Urbańczyka. Wymieniono wówczas membrany, zreperowano miech, naprawiono defekty w kontuarze i zacinające się zawory stożkowe w wiatrownicach oraz wymieniono uszczelniacze zaworów na przekaźnikach pneumatycznych. Podczas remontu generalnego walczono z ogniskami drewnojadów w szafie organowej.

Z biegiem czasu kondycja instrumentu stopniowo zaczęła się pogarszać. W 2023 roku na skutek znacznych sezonowych zmian temperatury i wilgotności względnej w kościele, wynikających z braku ogrzewania, większość wymienionych na początku XXI w. membran z rybiego jelita zaschła, pękając wzdłużnie. Z tego samego powodu większość membran prospektowych oraz niektóre mieszki na listwach tonowych przestały funkcjonować, przez co niektóre klawisze przestały działać. W marcu 2023 r. zdecydowano o naprawie defektów traktury pneumatycznej. Prace reperacyjne dotyczące wymiany uszkodzonych membran wykonali: Dawid Wituła z Kobióra (wymiana wszystkich mieszków prospektowych, poprawa intonacji niektórych dźwięków, naprawa brzęczących dostroików piszczałek cynkowych) oraz Jan Bąkowski z Rybnika (wymiana mieszków, przegląd techniczny, naprawa nieszczelności na konduktach zasilających). Prace  nadzorował opiekun instrumentu – wspomniany wyżej Marek Urbańczyk. Ze względu na znaczne wahania warunków atmosferycznych w kościele, sporą zawartość pyłów i sadzy w powietrzu (wynikającą z położenia na terenach uprzemysłowionych), instrument wymaga gruntownego czyszczenia i wymiany wszystkich zaschniętych membran w celu długoterminowego wyeliminowania pogłebiającego się problemu z niegrającymi dźwiękami.

Na dzień sporządzenia opisu organy są w pełni sprawne technicznie. Cechują się bardzo sprawną repetycją jak na instrument pneumatyczny o wiatrownicach stożkowych: opóźnienia są praktycznie nieodczuwalne dzięki zastosowaniu membran z jelita rybiego zasilanych przez otwory o przekroju prostokątnym. Niemniej jednak instrument wymaga ponownego nastrojenia i korekty intonacji niektórych dźwięków. Organy są pod stałą opieką organmistrzowską. Warto zaznaczyć, że jest to instrument niezwykle cenny ze względu na bardzo dobry stan materiału brzmieniowego (piszczałki, wiatrownice, kondukty), a jego unikatowość dopełnia niewielka liczba organów wykonanych przez firmę Klimosz i Dyrszlag (tylko ok. 18 instrumentów istnieje i jest czynnie wykorzystywanych). Nowych śladów działalności drewnojadów nie zauważono.


Budowniczy
Walenty Klimosz, Jan Dyrszlag
Rok zakończenia budowy
1940
Stan instrumentu
Dobry
Liczba głosów
15  (14)
Liczba klawiatur
2+P
Traktura gry
pneumatyczna
Traktura rejestrów
pneumatyczna
Dyspozycja instrumentu
Manuał IManuał IIPedał
1. Mikstura 3 rzęd.1. Salicional 8’1. Subbas 16’
2. Oktawa 4’2. Vox-coel. 8’2. Violonczela 8’
3. Pryncypal 8’3. Portunal 8’3. Oktawbas 4’
4. Gamba 8’4. Tremolo-flet 8’ *
5. Flet kryty 8’5. Pryncyp. skrzyp. 8’
6. Róg kozi 4’
7. Piccolo 2’
Pomoce
Połączenia:
Łącznik II – I
Łącznik II-ped.
Łącznik I-ped.
Superokt. II – II
Subokt. II – I
Superokt. I – I
Łącznik Super II-ped.

Piano
Forte
Tutti
Wałek crescendo
Przypisy
*) transmisja głosu Flet kryty z manuału I z dołączonym tremolem
Stół gry

Stół gry

Dmuchawa

Dmuchawa

Membrany podczas wymiany (widoczne otwory prostokątne<br />i zakurzenie instrumentu)

Membrany podczas wymiany (widoczne otwory prostokątne
i zakurzenie instrumentu)

Schemat rozmieszczenia piszczałek w prospekcie

Schemat rozmieszczenia piszczałek w prospekcie






Źródło

Opracowanie i gruntowną analizę instrumentu wykonał Dawid Wituła podczas wymiany membran prospektowych dokonanej wraz z Markiem Urbańczykiem w 2023 roku. Specjalne podziękowania za wykoanie szkicu rozmieszczenia głosów prospektowych dla Moniki Kołoczek

Autor
Dawid Wituła


Ostatnia modyfikacja: 2023-04-26 22:04:32

Bazylika Imienia NMP i św. Bartłomieja (Piekary Śląskie) - 57 głosów
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa (Brzeziny Śląskie) (Piekary Śląskie) - 43 głosów
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła (Kamień) (Piekary Śląskie ) - 34 głosów