Pierwsza wzmianka o organach w obecnej Katedrze Polowej pochodzi z 1700 roku, kiedy dokonano restauracji starych organów. Instrument został wcześniej zainstalowany przez zakonników ze zgromadzenia pijarów, którzy byli w tym kościele do 1834 roku. Nie jest do końca wyjaśniony los tych organów.
Organy obecnie znajdujące się w Katedrze Polowej znajdowały się wcześniej w ewangelickim Kościele Łaski w Kamiennej Górze. Zostały wykonane w warsztacie wybitnego organmistrza Ignacego Mentzla. Prace budowlane trwały w latach 1724-1729. W 1882 r. firma Schlag & Söhne gruntownie przebudowała instrument (między innymi wprowadziła dźwignię Barkera i gruntownie zmieniła intonację), zostawiając tylko oryginalny, późnobarokowy prospekt z regencyjnymi dekoracjami. W 1905 roku kolejnej przebudowy dokonała firma Wilhelma Sauera, zmieniając trakturę manuałów II i III na czysto pneumatyczną. W 1952 roku organy zostały translokowane na obecne miejsce przez organmistrza Antoniego Grygorcewicza. Od tamtego roku instrument stał się bardzo wadliwy i trudny w eksploatacji. Remonty przeprowadzone w latach 1964-1970 i 1990-1991 polegały głównie na próbach przywrócenia pełnej sprawności mechanizmu, do czego w końcu nie doszło. Oryginalnie w organach Mentzla był zbudowany także w balustradzie empory pozytyw w kształcie dwugłowego orła cesarskiego.
Z każdym rokiem stan organów się pogarszał. Traktura stawała się coraz bardziej niewydolna, kolejne rejestry trzeba było unieruchamiać ze względu na całkowity brak możliwości ich używania (w sumie wyłączonych rejestrów było 10). Stan zabytkowej szafy był na tyle zły, że groziło to budowlaną katastrofą.
W 2005 roku biskup polowy powołał specjalną Radę do Spraw Renowacji Organów. Oględziny i ekspertyzy były dokonywane między innymi przez Wiktora Łyjaka, Zygmunta Kamińskiego, Andrzeja Kamińskiego, Dariusza Zycha czy przedstawicieli Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina. Jednak decydujący głos w sprawie renowacji organów miał ks. Jan Chwałek. Przeprowadził on szczegółowe analizy dotyczące organów i stanowczo odrzucił pomysł wybudowania nowych organów w starej szafie, ale także ideę „zachowawczego remontu” bez ingerencji w zmianę wadliwej traktury. Wysunął on koncepcję, żeby trakturę przebudować na system całkowicie mechaniczny z elektrycznym sterowaniem rejestrów oraz z modyfikacją dyspozycji, co finalnie dało organom większy charakter uniwersalności brzmienia.
Po uzyskaniu dotacji z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Miasta Stołecznego Warszawy, zbiórkach wśród parafian, a także dzięki prywatnym sponsorom rozpoczęto wielki remont organów. Prace obejmowały między innymi:
Podczas przebudowy poszerzono skalę organów w manuałach do g3, a w pedale do f1, piszczałki ustawiono z podziałem na strony C i Cis oraz zmieniono układ wiatrownic tak, aby był łatwy dostęp do każdej z nich. Prace remontowe przeprowadziła firma Kamińskich, a renowacja prospektu została wykonana w zespole konserwatorskim Dom Sztuki pod kierownictwem Katarzyny Fili-Makowieckiej i Mariusza Makowieckiego.
Części potrzebne do przeprowadzenia remontu były zamówione w dwóch niemieckich firmach: Laukhuff i Killinger (głosy językowe).
Organy o charakterystyce brzmienia romantycznej z cechami uniwersalizmu. Prospekt zabytkowy, ręcznie malowany, z licznymi dekoracjami snycerskimi i rzeźbami aniołów, złocony, dziewięcioosiowy, pięciowieżowy. W zwieńczeniu znajduje się rzeźba gołębicy symbolizującej Ducha Świętego w glorii promienistej (przed 1952 rokiem było tam Oko Opatrzności Bożej). Labia piszczałek prospektowych grawerowane. Traktura gry mechaniczna, połączeń elektryczna i rejestrów elektryczna z systemem Setzer. Stół gry wbudowany centralnie w szafę organową, grający siedzi tyłem do ołtarza. Na organach regularnie odbywają się koncerty organowe.
Manuał I | Manuał II | Manuał III | Pedał |
---|---|---|---|
Hauptwerk | Hinterwerk | Schwellwerk | |
1. Prinzipal 16’ | 1. Bourdon 16’ | 1. Liebl. Gedeckt 16’ | 1. Majorbass 32’ |
2. Bourdon 16’ | 2. Prinzipal 8’ | 2. Geigend Prinzipal 8’ | 2. Prinzipalbass 16’ |
3. Prinzipal 8’ | 3. Portunal 8’ | 3. Konzertflöte 8’ | 3. Subbass 16’ |
4. Holzflöte 8’ | 4. Gedeckt 8’ | 4. Aeolina 8’ | 4. Violonbass 16’ |
5. Gemshorn 8’ | 5. Salizional 8’ | 5. Vox coelestis 8’ | 5. Gambenbass 16’ |
6. Gamba 8’ | 6. Oktave 4’ | 6. Oktave 4’ | 6. Quintbass 10 2/3’ |
7. Oktave 4’ | 7. Traversflöte 4’ | 7. Flauto dolce 4’ | 7. Oktavbass 8’ |
8. Spitzflote 4’ | 8. Oktave 2’ | 8. Nasat 2 2/3’ * | 8. Bassflöte 8’ |
9. Hohlflöte 4’ | 9. Quinte 1 1/3’ * | 9. Blockflöte 2’ * | 9. Cello 8’ |
10. Quinte 2 2/3’ | 10. Kornett 5 fach 8’ [od c]* | 10. Terz 1 3/5’ * | 10. Oktavbass 4’ |
11. Oktave 2’ | 11. Zimbel 3 fach 1’ | 11. Mixtur 2-4 fach 2 2/3’ | 11. Mixtur 4 fach 4’ |
12. Mixtur 4-5 fach 1 1/3’ | 12. Klarinette 8’ | 12. Fagott 16’ * | 12. Posaune 16’ |
13. Trompete 8’ | 13. Oboe 8’ | 13. Trompete 8’ ** | |
14. Clairon 4’ * |
Oględziny własne i rozmowa z organistą
Zdjęcie stołu gry: Paweł Pasternak
Ostatnia modyfikacja: 2024-09-20 22:37:16