Kościół św. Wojciecha Książ Wielki (małopolskie)

Kościół parafialny w swym obecnym kształcie architektonicznym pochodzi z XV wieku. W 1558 r. świątynia była przejściowo zamieniona na zbór kalwiński (później ariański), a następnie odnawiana i rozbudowywana w XVII i XVIII wieku. W literaturze pojawia się hipoteza, jakoby kalwini mieli usunąć istniejące wcześniej organy.

W 1600 lub 1601 r. powstał tutaj nowy, barokowy instrument o 2 manuałach i pedale, z pozytywem wbudowanym w parapet chóru muzycznego i wieżami basowymi flankującymi prospekt sekcji głównej. W XIX w. stan organów ulegał stopniowemu pogorszeniu.

Dnia 28 października 1928 r. zawarto umowę na wykonanie nowego instrumentu ze Stefanem Krukowskim z Piotrkowa Trybunalskiego. Organmistrz miał wykorzystać dotychczasową szafę organową z barokowym prospektem. Ponieważ Krukowski chciał wziąć udział w Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku, podjęto decyzję o tym, że obudowa organów zostanie zdemontowana i czasowo umieszczona w pawilonie muzycznym wystawy, oczywiście wraz z nowym, pneumatycznym, 25-głosowym instrumentem o 2 manuałach i pedale. Okazało się jednak, że ponowne złożenie szafy było niemożliwe z uwagi na zły stan zachowania elementów drewnianych. Krukowski był więc zmuszony wykonać nową obudowę. Szczęśliwie ocalał barokowy prospekt pozytywu. Z Poznania organy zostały przewiezione do Książa Wielkiego. Tu ich montaż trwał od 10 listopada 1929 r. do 3 października 1930 roku. Spory finansowe między organmistrzem a parafią, trwające jeszcze w 1937 roku, ostatecznie rozwiązano polubownie, jednak ich skutkiem było wtórne zamontowanie pozytywu (pierwotnie czynnego) jako atrapy o charakterze dekoracyjnym.

W 2000 r. remont instrumentu przeprowadziła firma Grzegorza Stawowego z Woli Baranowskiej. Dokonano wówczas następujących zmian w dyspozycji:

• w I manuale: wymiana Amabilisu 8’ na Superoktawę 2’, wymiana Salicetu 8’ na Nasard 2 2/3’;
• w II manuale: wymiana Vox coelestis 8’ na Oktawę 4’, wymiana Kwintatonu 8’ na Kwintę 1 1/3’;
• usunięcie większości połączeń typu super i sub;
• usunięcie rzadko spotykanych wyłączników głosów smyczkowych i fletowych;
• usunięcie crescenda;
• usunięcie tremulantów dla głosów: Gamba 8’ i Trawersflet 4’.

Trzeba dodać, że obecny wygląd stołu gry różni się od tego utrwalonego na fotografii opublikowanej przez ks. Roberta Gajdę w 1934 roku.

Instrument 25-głosowy, o trakturze pneumatycznej i wiatrownicach stożkowych, z wolnostojącym stołem gry o 2 manuałach (C-g³) i pedale (C-f¹).

Prospekt organowy architektoniczny, niejednolity stylistycznie, dwusekcyjny: złożony z sekcji głównej (o prospekcie neobarokowym) na chórze muzycznym i pozytywu (o prospekcie barokowym) wbudowanego w balustradę chóru.