Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła Bydgoszcz (kujawsko-pomorskie)

Prospekt

Prospekt

Opis Instrumentu

Organy zbudowała firma organmistrzowską Wilhelma Sauera z Frankfurtu nad Odrą w 1877 roku jako opus 234 na zamówienie gminy ewangelicko-unijnej, do której należał kościół. Przez lata w instrumencie wprowadzane były drobne zmiany, być może przez bydgoskiego organmistrza Paula Voelknera lub Josepha Goebla z Gdańska. W 1917 r. zarekwirowane zostały na cele wojenne cynowe piszczałki prospektowe, zastąpione po 1919 r. piszczałkami cynkowymi. Podawane są w źródłach informacje o zniszczeniu organów przez pocisk artyleryjski w czasie II wojny światowej, ten fakt nie znajduje jednak potwierdzenia podczas wizji lokalnej w instrumencie (brak widocznych napraw po zniszczeniach, struktura konstrukcyjna instrumentu jest nienaruszona). Po II wojnie światowej ok. 1947 r. instrumentem zajmowała się firma Krukowskiego z Piotrkowa Trybunalskiego. Zapewne podczas tej renowacji wymienione zostały cztery głosy w instrumencie:

- Cornett 4 fach – cały głos złożony z przypadkowych, nieoryginalnych piszczałek;
- Progressio 2-3 fach – obecnie głos 3 rzędowy na całej skali;
- Doppelflöte 8’- wtórnie wstawione piszczałki otwarte głosu fletowego o pojedynczych labiach;
- Schalmei 8’ – wąskomenzurowany głos labialny wstawiony w miejsce głosu językowego;

Również w tym czasie lub podczas którejś z późniejszych napraw organy pozbawione zostały dwóch oryginalnych głosów językowych, wykonanych przez warsztat Sauera: Trompete 8’ i Pousane 16’. W ich miejsce wstawiono w latach późniejszych nowe piszczałki wykonane przez Czesława Leszczyńskiego z Brzozy k. Bydgoszczy. 16 października 2007 r. decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków instrument wraz z całym wyposażeniem kościoła został wpisany do rejestru zabytków województwa kujawsko-pomorskiego.

Organy znajdują się na drewnianej, dwupoziomowej emporze muzycznej w zachodniej części kościoła. Prospekt organów otwarty, architektoniczny, neoromański, jednosekcyjny, pięciopolowy. Piszczałki prospektowe zgrupowane w pięciu grupach, z czego trzy z nich mają charakter wież piszczałkowych umieszczonych na półokrągłych konsolach. Prospekt jest ozdobiony dekoracją snycerską oraz złoconymi dekoracjami z kutego metalu. Szczyty wszystkich piszczałek prospektowych ozdobione są złoconymi koronami.

Cokół organów wykonany jest z litego drewna i ozdobiony płycinami z frazowanych profili drewnianych. W części centralnej cokołu umieszczone są dwa rzeźbione przeźrocza, o neoromańskim detalu, w formie rozbudowanych triforiów. Stół gry umieszczony jest centralnie przed instrumentem, na osi kościoła. Organista zwrócony jest twarzą do ołtarza. Manubria rejestrowe, rozmieszczone po obu stronach kontuaru, zaopatrzone są w porcelanowe szyldy z nazwami głosów. Poszczególne sekcje organów oznaczone są odpowiednimi kolorami:

- Pedał – kolor biały;
- I manuał – Schwellwerk – kolor różowy;
- II manuał – Hauptwerk – kolor niebieski;
- III manuał – Oberwerk – kolor zielony;

Część szyldów została wstawiona wtórnie – charakterystyczna zmiana czcionki z gotyckiej na antykwę rzymską.

Nad manuałem III umieszczone są oznaczenia dźwigni nożnych – połączeń międzysekcyjnych, crescenda oraz sygnatura organmistrza i numer opusowy instrumentu.

Wnętrze instrumentu podzielone jest na trzy poziomy. Na pierwszym znajdują się elementy traktury - abstrakty i wałki skrętne. Na drugim i trzecim poziomie rozmieszczone są wiatrownice II i III manuału. Za nimi znajduje się szafa ekspresyjna, a nad nią sekcja pedałowa. Wszystkie wiatrownice są stożkowe. W pomieszczeniu za instrumentem umieszczony jest wielki zespół 8 miechów skrzyniowych (obecnie nieczynnych) oraz dmuchawa firmy Siemens-Schuckert.

Stan zachowania organów jest oceniany jako zły. Instrument wymaga podjęcia w trybie pilnym kompleksowych prac organmistrzowsko - konserwatorskich. Obecnie pieczę nad organami sprawuje Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy, które w ramach akcji „Ratujemy organy” prowadzi zakrojoną na szeroką skalę popularyzację wiedzy o organach w Bydgoszczy oraz zajmuje się pozyskiwaniem funduszy na ochronę najcenniejszych instrumentów.


Budowniczy
Wilhelm Sauer
Opus
234
Rok zakończenia budowy
1877
Stan instrumentu
Zły
Liczba głosów
42
Liczba klawiatur
3+P
Traktura gry
mechaniczna
Traktura rejestrów
mechaniczna
Dyspozycja instrumentu
Manuał IManuał IIManuał IIIPedał
Schwellwerk Hauptwerk Brustwerk 
1. Geigen principal 8'1. Principal 16'1. Principal 8'1. Major Bass 32'
2. Aeoline 8'2. Quintatön 16'2. Bourdon 16'2. Octavbass [16']
3. Liebl. Gedackt 8'3. Principal 8'3. Salicional 8'3. Portunal [16']*
4. Liebl. Gedackt 16'4. Doppelflöte 8'4. Rohrflöte 8'4. Subbas 16'
5. Voix celeste 8'5. Gemshorn 8'5. Gedeckt 8'5. Violoncello 8'
6. Trawers flöte 4'6. Gamba 8'6. Octave 4'6. Bass flöte 8'
7. Fugara 4'7. Octave 4'7. Flute octaviante 4'7. Principal 8'
8. Schalmei 8'8. Spitzflöte 4'8. Nassard 2 2/3’8. Octave 4'
9. Rauschquinte 2 2/3, 2’9. Piccolo 2'9. Posaune 16'
10. Mixtur 3-5 fach10. Progressio 2-5 fach10. Trompete 8'
11. Cornett 4 fach11. Klarinette 8'
12. Progress. harmon. 2-3 fach
13. Trompete 8'
Pomoce
Tremolo manuału I
Dźwignie nożne: Manual coppel (III/II), Manual coppel (I/II), Pedal coppel (II/P), Colectiv pedal (I), Colectiv pedal (II), Colectiv pedal (III), Colectiv pedal (P), Colectiv schweller (wałek crescendowy), Żaluzja (dwie pozycje – zamknięta i otwarta), Evacuant
Przypisy
*) głos smyczkowy
Stół gry

Stół gry

Manubria

Manubria

Wnętrze instrumentu

Wnętrze instrumentu

Wykończenie piszczałek prospektowych

Wykończenie piszczałek prospektowych






Opis na medal

Powyższy artykuł został uznany przez Redakcję jako wzorcowy. Jest to szczególne wyróżnienie dla profesjonalnych opisów instrumentów: opartych o bogatą bibliografię oraz wizję lokalną, posiadających wyczerpujący i ciekawy opis, udokumentowanych zdjęciami w wysokiej rozdzielczości oraz powstałych z dbałością o szczegóły. Opis posiadający to wyróżnienie jest wzorem dla wszystkich innych i powinien być przez nie naśladowany. Potwierdza również wiedzę i umiejętności autora w zakresie analizy budowy instrumentu.




Źródło
Informacje o instrumencie zbierane przez członków Towarzystwa Miłośników Miasta Bydgoszczy w ramach akcji „Ratujemy organy” oraz na podstawie ekspertyzy organmistrzowskiej.
Zdjęcia: Michał Kołodziej.
[AB]
Autor
Michał Kołodziej


Ostatnia modyfikacja: 2021-03-30 17:09:12

Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego – organy ćwiczeniowe (Bydgoszcz) - 10 głosów
Bazylika Św. Wincentego a Paulo (Bydgoszcz) - 31 głosów
Filharmonia Pomorska im. Ignacego Jana Paderewskiego (Bydgoszcz) - 49  (47 ) głosów

20febe
20febe 2018-03-14 12:06:55 Edytowany
Instrument niemalże bliźniaczy, choć nieco mniejszy, i - co ciekawe - bardzo podobnie ulokowany (wyższa z dwupoziomowych empor zachodnich) znajduje się w Witnicy. Na MusSac pojawił się jego szczegółowy opis: http://musicamsacram.pl/instrumenty/opis/1680-Witnica-Kosciol-Matki-Boskiej-Nieustajacej-Pomocy