Bazylika Kolegiacka św. Stanisława Biskupa parafii NMP Nieustającej Pomocy i św. Marii Magdaleny (Fara) Poznań (wielkopolskie)

Historia Fary związana jest z jezuitami, którzy przybyli do Poznania w 1570 r. Początkowo sprawowali oni pieczę nad średniowiecznym kościołem św. Stanisława Biskupa, jednak w następnym stuleciu podjęli decyzję o wzniesieniu nowej świątyni. Kamień węgielny pod jej budowę położono w 1651 r., zaś prace wykończeniowe trwały do połowy XVIII w. W 1773 r. zakon uległ skasowaniu, a rok później kościół pojezuicki stał się spadkobiercą dawnej kolegiaty św. Marii Magdaleny, fundowanej zapewne w 1253 r. i będącej ongiś główną świątynią miasta. Kolegiata ta, niszczona i zdewastowana, została ostatecznie rozebrana w 1802 r. Na mocy decyzji biskupiej w 1798 r. dawny kościół jezuitów przejął funkcje parafialne, otrzymując popularne miano Fary.

Nie zachowały się bliższe informacje na temat dawnego instrumentu farnego. Wiadomo jedynie, że był on znacznie mniejszy od obecnych organów. Wykazywał również stosunkowo dużą awaryjność, co z kolei owocowało przeprowadzaniem częstych napraw. Organy te, utożsamiane niekiedy z pozytywem, przetrwały zapewne do drugiej połowy XIX w., kiedy to zrodziła się idea wyposażenia kościoła w nowe, okazałe organy. Do otwartego konkursu przystąpiły następujące firmy organmistrzowskie: Friedricha Ladegasta, Józefa Gryszkiewicza oraz Sauera i Walckera. Istnieje hipoteza, że kandydaturę F. Ladegasta zgłosił jego uczeń, Matthias Kraska, który był twórcą instrumentu w poznańskim kościele św. Marcina. Ostatecznie konkurs wygrał właśnie F. Ladegast.

Kontrakt na budowę organów podpisano 25 maja 1872 r., zaś koszty ich powstania wyceniono na 24000 marek; połowę tej kwoty (4000 talarów) podarowała anonimowa parafianka tuteysza, która osobiście doglądała postępów w budowie. Legenda głosi, że jej duch zawsze pojawia się w świątyni przy okazji podejmowania prac organmistrzowskich. W ten sposób tajemnicza ofiarodawczyni zdaje się opiekować organami, na które wyłożyła zawrotną (jak na owe czasy) sumę pieniędzy. W 1875 r. powstała szafa organowa wraz z neoregencyjnym prospektem, dziełem poznańskiego snycerza Józefa Zeylanda, który przy wykonywaniu obudowy kierował się wskazaniami F. Ladegasta. Ukończony instrument został oddany do użytku 28 lipca 1876 r.

Początkowo o nowe organy dbano bardzo pieczołowicie. Były regularnie strojone, a ich wnętrze czyszczono co 7 lat. Pewną ingerencją w aparat brzmienia była wymiana oryginalnych piszczałek głosu Gamba 8’ na nowe, sprowadzone z warsztatu Franza Tomińskiego. Pod koniec lipca 1917 r. piszczałki prospektowe zarekwirowano na cele wojenne. Przed ich wymontowaniem Albert Polcyn wykonał szkic prospektu, który jest zbieżny z oryginalnym, XIX-wiecznym rysunkiem zachowanym w Weissenfels i przechowywanym w tamtejszym muzeum F. Ladegasta. Instrument pozbawiony piszczałek frontowych funkcjonował do 1927 r., kiedy to uzupełnił je wspomniany A. Polcyn. Rok później (1928) przeprowadzono elektryfikację organów. Następne lata to okres, w którym stan techniczny instrumentu uległ znacznemu pogorszeniu na skutek niedostatecznej dbałości o ten cenny zabytek.

W 1990 r. podjęto starania o wyremontowanie organów. Na szczęście ratunek przyszedł w porę, choć niemal w ostatnim momencie. Zaczęły się odbywać koncerty organowe i kameralne, z których dochód przeznaczony był na odnowienie instrumentu. Wiosną 2000 r. Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej przyznała dotację, która wespół ze środkami własnymi pozwoliła na podjęcie prac rewaloryzacyjnych. Przeprowadzony wówczas przetarg wyłonił wykonawców remontu, a mianowicie firmy organmistrzowskie: Alexandra Schuke z Poczdamu (Niemcy) i Marka Cepki z Popowa k. Wronek (Polska), które na przełomie maja i czerwca 2000 r. przystąpiły do pracy. W przeprowadzonej ekspertyzie stan organów określony został jako zły, jednak umożliwiający codzienną grę. Wobec powyższego w połowie 2000 r. podjęto gruntowny remont wraz z częściową rekonstrukcją. Organy zostały zdemontowane, zaś ich elementy przewieziono do warsztatów organmistrzowskich: do Popowa k. Wronek (piszczałki drewniane, miechy, wiatrownice) i do Poczdamu (piszczałki metalowe, elementy traktury, mechanizm tremulantu). Tymczasem w kościele rozpoczęła się kompleksowa renowacja tylnego przęsła nawy głównej wraz z emporą chóru muzycznego. Jeśli chodzi o sam instrument, to poza pracami remontowymi przeprowadzono rekonstrukcję głosów językowych swobodnie wibrujących oraz głosu Gamba 8’ z sekcji I manuału. Nadto przywrócono pierwotną wysokość stroju, a także zamontowano nowe piszczałki prospektowe, wykonane ze szlachetnej cyny angielskiej.

Późną wiosną 2001 r. rozpoczęło się montowanie organów na odnowionej emporze chóru muzycznego. Odbiór prac remontowych nastąpił 11 października 2001 r., natomiast pierwszy koncert na odnowionych organach wykonał prof. Wolfgang Zerer w dniu 13 listopada.

Należy dodać, że na początku obecnego stulecia strojenie organów przeprowadzał Mathias Schuke.

Instrument 43-głosowy, o trakturze mechanicznej (traktura gry I manuału wspomagana mechaniczno-pneumatyczną dźwignią Barkera pracującą pod ciśnieniem 85 mm WS), z wbudowanym stołem gry o 3 manuałach (C-f³) i pedale (C-d¹). Wymiary wiatrownic:

• manuał I (Hauptwerk) – 2 wiatrownice (1880 x 1360 mm),
• manuał II (Oberwerk) – 2 wiatrownice (1750 x 1130 mm),
• manuał III (Schwellwerk) – 2 wiatrownice (1640 x 980 mm),
• pedał (część przednia) – 2 wiatrownice (1750 x 1320 mm),
• pedał (część tylna) – 2 wiatrownice (2600 x 340 mm).

Ciśnienie powietrza na głównym miechu: 75 mm WS.

Wysokość stroju: a1=440 Hz przy temperaturze 18 stopni Celsjusza.

Stop oryginalnych piszczałek metalowych: 98% cyny z domieszką ołowiu, antymonu, bizmutu, srebra i arsenu.