Bazylika konkatedralna Wniebowzięcia NMP Kołobrzeg (zachodniopomorskie)

Najstarsza wzmianka o istnieniu instrumentu piszczałkowego w kołobrzeskiej świątyni pochodzi z 1270 roku, nie wiadomo, jednak czy były to organy w pierwszym na tych terenach kościele św. Mikołaja, czy w wybudowanej później na jego miejscu kolegiacie. Nie wiadomo także nic więcej o szczegółach dotyczących tego instrumentu, ale był to na pewno jeden z najstarszych instrumentów na Pomorzu Zachodnim.

W 1428 roku rodzina Holków (lub też Holkenów) ufundowała małe organy, które ulokowano obok ich kaplicy, w której dziś znajduje się zakrystia. Organy te w następnych latach przechodziły remonty i modernizacje. Podczas jednego z nich instrument w całości przeniesiono na emporę, która znajdowała się między ołtarzem a ówczesną biblioteką.

W 1517 roku w kolegiacie zbudowano nowe organy, których fundatorem była kołobrzeska kapituła i magistrat. Organy te zwane były zielonymi ze względu na kolor szafy organowej. Ich modernizacji i przeróbek dokonał m.in. Adrian Zükermann z Kamienia Pomorskiego w 1566 roku i Mikołaj Mals w roku 1580 roku. Prace remontowe przeprowadzano także w 1630 i 1681 roku. Instrument ten istniał do 1826 roku, kiedy został zniszczony.

Początkiem roku 1827 rozpoczęto prace przy nowym instrumencie, który miał nawiązywać do poprzedniego, m.in. kolorem. W czerwcu tego samego roku organy zostały poświęcone w obecności księcia koronnego, późniejszego króla Fryderyka Wilhelma IV. Ostatecznie budowę organów ukończono trzy miesiące później, we wrześniu.

W związku z gruntowną renowacją kolegiaty, przeprowadzoną kilkadziesiąt lat później, zdecydowano o budowie nowych, większych organów, adekwatnych do kubatury wnętrza. Zamierzenie to w 1890 roku zrealizowała firma Wilhelma Sauera z Frankfurtu nad Odrą. Instrument ten, o założeniach w pełni romantycznych, miał 45 głosów, trzy manuały i pedał oraz trakturę mechaniczną, wspomaganą dźwignią Barkera. Jan Jakub Heller, jeden z organistów kościoła, opisywał instrument jako "promienną jasność i męską powagę, cierpką wielkość i bogactwo kolorów". Z kolei Max Reger, wybitny kompozytor i organista, który przez kilka lat mieszkał w Kołobrzegu i miał nierzadko styczność z organami kolegiaty, improwizując czy dając koncerty, zaliczył je do najcenniejszych organów w Niemczech, m.in. ze względu na brzmienie. W kolegiacie koncerty organowe organizował także Królewski Dyrektor Muzyczny, będący równocześnie organistą kolegiaty — Johannes Springer. W 1945 roku, podczas walk o Kołobrzeg, w wyniku ostrzału artylerii radzieckiej organy Sauera, jak i całe wnętrze kościoła zostało doszczętnie zniszczone. Istnieje pewne przypuszczenie, że organy tuż przed bombardowaniem zostały rozebrane i ukryte, podobnie jak gotyckie stalle, tryptyki, obrazy, czy inne ważniejsze elementy wyposażenia kościoła, jednak brak dziś jakichkolwiek poszlak, które doprowadziłyby do miejsca, gdzie instrument mógł zostać przetransportowany. Podczas powojennej odbudowy przyszłej bazyliki do liturgii służyły instrumenty elektroniczne.

W 1999 roku parafia zakupiła organy piszczałkowe, które sprowadzono do Kołobrzegu z kościoła św. Willibrorda w Tilburgu w Holandii. Zakupiono je tam w 1922 r. jako używany instrument z innej świątyni, a powstały w 1870 roku w warsztacie Josse Peetersa w Brukseli. W 1949 roku zostały przebudowane przez firmę Valckx & Van Kouteren z Rotterdamu. Wymieniono wtedy trakturę na elektropneumatyczną oraz zachowano 10 starych głosów (m.in. Bourdon 16'). W Kołobrzegu, na specjalnie zaprojektowanej emporze organowej, zamontował je w 2000 roku Zdzisław Mollin i po raz pierwszy zabrzmiały podczas październikowych uroczystości jubileuszowych 1000-lecia utworzenia biskupstwa w Kołobrzegu, a w 2003 roku przeszły kapitalny remont przeprowadzony przez Pawła Ziaję z Chmielnika. Podczas tego remontu, z wyjątkiem 12 piszczałek oktawy wielkiej, wymieniono na nowy głos Salicionaal 8', a także w całości głos Scherp 4x, głosy językowe poddano renowacji, a całość na nowo zintonowano i nastrojono. Ze względu na koncerty odbywające się w bazylice w ramach Międzynarodowego Festiwalu „Muzyka w Katedrze", organy są pod stałą opieką organmistrza.

Organy mają wiatrownice stożkowe, a dmuchawa elektryczna zasila trzy miechy magazynowe, po jednym dla każdej sekcji. Sekcja manuału II została umieszczona w szafie ekspresyjnej. Prospekt zawiera piszczałki głosów Prestant 8’ z I manuału oraz Prestant 16’ z pedału. Skala instrumentu: manuały C-g³, pedał C-f¹.