Kościół filialny św. Józefa Oblubieńca NMP Pastewnik (dolnośląskie)

Prospekt

Prospekt

Opis Instrumentu

Wczesnoklasycystyczne organy zostały wybudowane przez organmistrza Wildnera około roku 1786, jednak noszą ślady przebudowy z XIX wieku. Wówczas zmieniono prawdopodobnie dwa głosy w dyspozycji: Aeoline 8’ w manuale II oraz Cello 8’ w pedale. Świadczą o tym tabliczki z nazwami tych głosów, które są umieszczone na manubriach (czcionka napisu sugeruje firmę Schlag und Söhne), natomiast pozostałe nazwy głosów znajdują są na przyklejonych drukowanych kartkach obok rejestrów. Głos Aeoline 8' stoi na samym przodzie wiatrownicy, za nim stoją głosy o wyższych stopażach, a dopiero dalej głosy 8’. Może to sugerować, że w tym miejscu pierwotnie znajdował się głos językowy; ustawienie w pierwszej kolejności na wiatrownicy ułatwiałoby strojenie takiego głosu. Te przypuszczenia wymagają dalszych badań. 

Prospekt: 

Prospekt organów jest wczesnobarokowy z elementami rokoka (kotary kryjące zwieńczenia piszczałek, uszaki). Pomalowany jest na kolor kremowy (prawdopodobnie pierwotnie na biało), zdobiony skromną dekoracją snycerską, z nielicznymi złoceniami. Trójwieżyczkowa sekcja główna składa się z pól piszczałkowych wysuniętych ryzalitami założonymi na planie półkolistym, pomiędzy którymi są wąskie pola ułożone w dwóch kondygnacjach zamkniętych kotarowo. 

Stół gry: 

Stół gry znajduje się w części cokołowej organów, na osi kościoła. Grający siedzi tyłem do ołtarza. Wnętrze stołu gry jest koloru białego. Dwie klawiatury manuałowe mają zakres C-c3. Klawiatura pedałowa prosta o zakresie C-c1. Klawisze diatoniczne w manuale są koloru białego, natomiast chromatyczne są w kolorze czarnym, o kształcie charakterystycznym dla baroku. Baczki klawiatur proste, w kolorze czarnym. Po obu stronach klawiatur w dwóch kolumnach są umieszczone wyciągi registrowe, po 6 w każdej kolumnie. Tuż ponad klawiaturą pedałową znajduje się dźwignia niewiadomej funkcji. Jej poruszenie skutkuje ruchami mechanizmu w pobliżu abstraktów sekcji pedału. Może być to włącznik połączenia manuału z pedałem, aczkolwiek z uwagi na stopień zabrudzenia i zniszczenia organów trudne jest określenie funkcji dźwigni. Zachowana jest ławka organowa pochodząca prawdopodobnie z okresu budowy organów. 

Wiatrownice: 

W organach znajdują się trzy wiatrownice klapowo-zasuwowe, prawdopodobnie oryginalne. Wiatrownica manuału I umieszczona jest tuż za prospektem na wysokości górnej krawędzi cokołu, piszczałki na niej są ustawione w sposób analogiczny jak w prospekcie. Wiatrownica manuału II znajduje się na takiej samej wysokości, piszczałki stojące na niej podzielone są na strony C i Cis, największe piszczałki są ustawione na skraju wiatrownicy. Wiatrownica sekcji pedału stoi z tyłu szafy, na poziomie pozostałych wiatrownic, piszczałki na niej także są podzielone na strony C i Cis.
Największe z nich stoją na środku wiatrownicy. 

System powietrzny: 

Powietrze do organów jest dostarczane za pomocą trzech miechów klinowych znajdujących się w części cokołowej na posadzce, jeden obok drugiego. W tylnej części szafy organowej, po jej południowej stronie, znajduje się stanowisko dla kalikanta. Za szafą, przy oknie, znajdują się pozostałości po dmuchawie elektrycznej, która była tam kiedyś zainstalowana (świadczy o tym kanał powietrzny idący do wnętrza organów oraz stelaż i przewody elektryczne).

Stan zachowania: 

Organy są nieużywane. Według opinii proboszcza nie grają już od kilkudziesięciu lat. Elementy traktury są zachowane i w większości kompletne. Większość piszczałek sekcji I manuału znajduje się na swoim miejscu, podobnie jak część piszczałek sekcji manuału II, oraz prawie wszystkie sekcji pedału. Piszczałki metalowe są pozgniatane i zabrudzone. Większość z nich pierwotnie była cięta na ton. Piszczałki dodane podczas przebudowy w XIX wieku mają zwijane dostroiki. Piszczałki drewniane są zabrudzone farbą, szpunty w piszczałkach są czworoboczne. Część piszczałek metalowych jest porozrzucana w części cokołowej, na miechach, jednak z każdego głosu przynajmniej kilkanaście piszczałek stoi na swoim miejscu. Organy są zdewastowane. Nie zaobserwowano śladów działalności drewnojadów.

W dyspozycji zasugerowano prawdopodobną przynależność głosów do poszczególnych sekcji, nie jest ona jednak pewna ze względu na stopień zdewastowania instrumentu. Karta inwentaryzacyjna J. Stępowskiego błędnie podaje układ dyspozycji.


Budowniczy
Wildner
Rok zakończenia budowy
ok. 1786
Stan instrumentu
Bardzo zły
Liczba głosów
21
Liczba klawiatur
2+P
Traktura gry
mechaniczna
Traktura rejestrów
mechaniczna
Dyspozycja instrumentu
Manuał IManuał IIPedał
1. Bordun 16’1. Fugara 8’1. Violonbass 16’
2. Principal 8’2. Stillgedakt 8’2. Subbass 16’
3. Grobgedakt 8’3. Salicional 8’3. Octavbass 8’
4. Viola di Gamba 8’4. Aeoline 8’4. Flautbass 8’
5. Octave 4’5. Aeoline 8’5. Cello 8’
6. Waldflöte 4’6. Flaute traverso 4’
7. Quinte 3’7. Quinte & Octave 3-2 F
8. Superoctave 2’
9. Mixtur 3 fach
Pomoce
Manualcoppel
Calcanten-Ruf
Windablasser
Dźwignia nad klawiaturą pedałową nieznanego przeznaczenia, być może połączenie I/P
Stół gry

Stół gry






Źródło
Praca licencjacka autora opisu.
Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu, delegatura w Jeleniej Górze, karta ewidencyjna organów kościoła filialnego pw. św. Józefa Oblubieńca w Pastewniku (opr. J. Stępowski).
Autor
Jakub Haraś


Ostatnia modyfikacja: 2019-12-27 14:06:54