Kościół Świętych Janów zbudowano na przełomie XIII i XIV wieku dla zakonu cysterek, które do Chełmna przybyły ok. 1265 roku. W XV wieku doszło do zmiany reguły zakonnej z cysterskiej na benedyktyńską. To tu w latach 1579-1631 ksienią była Magdalena Mortęska, która zainicjowała reformy reguły benedyktynek jak również rozwój samego klasztoru chełmińskiego, także pod kątem muzyki klasztornej. Zakon benedyktynek funkcjonował do kasaty przez Prusaków w 1821 roku. Wtedy zabudowania klasztorne wraz z kościołem przejęły szarytki (Siostry Miłosierdzia).
Brak informacji na temat istnienia tu organów w czasie pobytu cysterek w tym miejscu. Reguła benedyktyńska zabraniała grania na instrumentach zakonnicom, mimo to dopuszczano akompaniament organów podczas nabożeństw. Staraniem ksieni Mortęskiej, która stawiała nacisk na różne formy muzyczne w kalsztorze, w 1580 roku rozpoczęto budowę nowych organów. Organmistrz otrzymał wtedy 500 florenów wraz z wiktem. Wkrótce potem nowo zbudowany instrument został powiększony o 5 nowych głosów oraz 6 klinowych miechów, kosztem 250 florenów. Już w 1603 roku organy zreperowano za 45 florenów.
W latach 1613-1619 również staraniem ksieni Mortęskiej zbudowano kolejny, jeszcze bardziej okazalszy instrument. Jego twórcą był organmistrz Christian Neumann z Nowego Miasta Lubawskiego (wcześniej w Ornecie). Prawdopodobnie niektóre elementy ze starych organów zostały wykorzystane w nowym dziele. Organmistrz otrzymał 900 florenów, utrzymanie czeladników kosztowało 450 florenów, a drewno 200 fl. Mortęska podarowała ze swoich środków centar cyny oraz zapłaciła za budowę "pozytywu małego". Nowe organy miały 35 głosów na trzech sekcjach manuałowych i jednej pedałowej, które zasilało 6 miechów klinowych. Instrument Neumanna wyróżniał się nadto bogatą szafą utrzymaną w stylu późnego renesansu o cechach manierystycznych, której polichromie wykonał malarz Johann (Hanusz) Krüger ze Świecia. Do dziś należy on do najbardziej okazałych prospektów organowych w Polsce.
Organy dotrwały prawdopodobnie do 1945 roku, choć zapewnie nieużytkowane od dłuższego czasu. Wtedy to, z pominięciem bogatej szafy organowej, zostały rozebrane i zastąpione przez organy firmy Schlag & Söhne ze Świdnicy, ściągnięte z nieczynnego ewangelickiego kościoła w regionie. Wiatrownice instrumentu zainstalowano jedynie w szafie głównej organów, Rückpositiv pozostał pusty. Pneumatyczny stół gry ustawiono na chórze zakonnym, za tamtejszym ołtarzem.
Przed rokiem 1996 piszczałki głosów Bordun 16' i Gedackt 8' zostały przesunięte o oktawę do góry.
Skala manuałów: C-f3; skala pedału: C-d1.
Manuał I | Manuał II | Pedał |
---|---|---|
1. Bordun 16' * | 1. Salicional 8' | 1. Subbass 16' |
2. Principal 8' | 2. Portunalfl. 8' | 2. Violoncello 8' |
3. Gambe 8' | 3. Traversfl. 4' | |
4. Gedackt 8' ** | ||
5. Octave 4' | ||
6. Quinte 2 2/3' u. Octave 2' |
Ostatnia modyfikacja: 2021-03-30 18:33:57
Pięny instrument, dziękujemy za opis - kilka zdań z Waszego opisu zacytowane zostało pod naszym filmem z Kościoła św. Janów w Chełmnie. Dziękujemy!
https://www.youtube.com/watch?v=TM2DBR5PvUs