Pierwsze wzmianki o istnieniu organów w kętrzyńskiej farze pozwalają nam stwierdzić, że instrument ten znajdował się tam już w połowie XV wieku. W 1491 roku organy straciły swoje „srebrne piszczałki”. W 1576 r. istniejący ówcześnie instrument był reperowany, a kilka lat później, w roku 1591, został rozebrany aby ustąpić miejscu zbudowanym po 5 latach organom przypisywanym któremuś z przedstawicieli słynnej organmistrzowskiej rodziny Zickermannów z Królewca (Johannowi lub Joachimowi). Wiadomo, że instrument posiadał sekcję Rückpositivu. Dotrwał on do 1700 roku, kiedy to wskutek uderzenia pioruna został poważnie uszkodzony. Gruntownej przebudowy lub budowy z wykorzystaniem starego materiału dokonał w 1721 roku organmistrz Johann Josue Mosengel z Królewca.
Jego organy dotrwały do 1882 roku, kiedy zostały rozebrane. W ich miejsce na starej emporze organowej nowy 40-głosowy instrument w latach 1882-1883 zbudował warsztat Maxa Terletzkiego z Królewca. Kosztował on około 10 tysięcy marek. Dyspozycje prezentowała się następująco:
Manuał I Hauptwerk |
Manuał II |
Manuał III Echowerk |
Pedał |
Principal 16' | Bordun 16' | Geigenprincipal 8' | Principal 16' |
Principal 8' | Principal 8' | Vox coelestis 8' | Violon 16' |
Gemshorn 8' | Salicional 8' | Vox angelica 8' | Subbass 16' |
Gamba 8' | Portunalflöte 8’ | Flauto dolce 8' | Nassard 10 2/3' |
Flûte harmonique 8' | Prästant 4’ | Aeoline 8' | Octavbass 8' |
Oktave 4' | Flûte octaviant 4’ | Flaut traverso 4' | Hohlflöte 8’ |
Rohrflöte 4’ | Superoctave 2' | Violoncello 8' | |
Quinte 2 2/3' | Progressio 3 fach | Gedact 8' | |
Superoctave 2' | Clarinette 8' | Quinte 5 1/3' | |
Cornett 4fach | Octave 4' | ||
Mixtur 4fach | Posaune 16' | ||
Bombarde 16' | Trompete 8' | ||
Trompete 8' |
Organy miały następujące połączenia: II/I, III/I II/I, I/P. Ze stałych kombinacji do dyspozycji pozostawały: Forte I Manuału, Forte II Manuału oraz Forte Pedału. Nie obsługiwały one jednak głosów językowych, więc w razie potrzeby należało włączyć je oddzielnie. Wszystkie pomoce dla organisty były obsługiwane za pomocą dźwigni nożnych (wraz z dźwignią dla ścian Echowerku). Instrument miał wiatrownice stożkowe ze stojącymi wentylami, które obsługiwane były przez mechaniczną trakturę z wykorzystaniem maszyny pneumatycznej (rodzaj dźwigni Brakera, najprawdopodobniej obsługującej jedynie połączenie II/I). Zbudowano nową, neogotycką szafę (podobną do innych realizacji firmy Terletzki), przed którą ustawiono nowy, wolnostojący stół gry. Pewną ilość elementów ze starych organów Max Terletzki wykorzystał w swoim dziele. Były to między innymi miechy klinowe, które po ponownym oskórowaniu zasilały sekcje Hauptwerku i Pedału na ciśnieniu wynoszącym 40°. Pozostałe sekcje z ciśnieniem 30° zasilał miech magazynowy. Ponadto ze starego instrumentu Zickermanna/Mosengela Terletzki przejął następujące głosy pedałowe: Principal 16’, Nassard 10 2/3’, Quinte 5 1/3’ i Octave 4’.
Organy zostały bardzo pozytywne odebrane przez królewieckiego rewizora organowego A. Völkerlinga. W swej praktycznie niezmienionej postaci (wiadomo jedynie, że ok. 1916 roku przy organach pracował Bruno Goebel z Królewca) instrument dotrwał do 1945 roku, kiedy został silnie zdewastowany.
W 1972 roku, najprawdopodobniej po kilkudziesięciu latach niesprawności, nawiązano kontakt z firmą Czesława Kruszewskiego i Zbigniewa Sianowskiego z Warszawy w celu uruchomienia instrumentu. Firma dokładnie zbadała organy i stwierdziła, że w sekcji pedału brakuje piszczałek w ośmiu rejestrach, zaś cztery da się uruchomić. W sekcji Hauptwerku brakowało 6 głosów, następne 6 jest możliwych do ponownego użytku, zaś w jednym z głosów językowych do wykorzystania było jedynie 12 największych piszczałek. Przy braku 5 głosów w manuale II, uruchomić można było jeszcze 4 głosy, natomiast, cały Echowerk był wykradziony. W pierwszym etapie organmistrzowie planowali uruchomić 14 głosów. Przy tym chciano również przygotować organy do pełnej przebudowy instrumentu. Składały się na to: nowa traktura elektryczna, stół gry z trzema manuałami, przeróbka wiatrownic, mająca na celu dostosowanie ich do nowego systemu traktury. Ten etap prac został zakończony w 1973 roku, o czym świadczy tabliczka umieszczona w stole gry. Początkowo chciano wstawić do organów głosy będące zgodne z pierwotną dyspozycją instrumentu Maxa Terletzkiego. W 1977 r. do podpisanej w 1972 r. umowy dołożono aneks, w którym zakres prac znacząco poszerzono. Między innymi wiatrownicę manuału III miano poszerzyć o dwie kancele oraz wykonać nowy duży miech dla sekcji Hauptwerku i pedału. Poza tym wliczono instalację nowych dmuchaw oraz montaż dzwonów rurowych. Dyspozycja miała być utrzymana w stylu „polskiego” Orgelbewegung. Głosy językowe oraz dzwony rurowe planowano sprowadzić z firmy Laukhuff. Prace z pewnymi zmianami odebrano 15 lutego 1978 roku. W chwili obecnej instrument wymaga szeroko zakrojonych działań organmistrzowskich.
Manuał I | Manuał II | Manuał III | Pedał |
---|---|---|---|
1. Pryncypał 16' | 1. Burdon 16' | 1. Flet kryty 8' | 1. Pryncypał 16' |
2. Pryncypał 8' | 2. Pryncypał 8' | 2. Pryncypał 4' | 2. Subbas 16' |
3. Szpicflet 8' | 3. Flet major 8' | 3. Szpicflet 4' | 3. Kwintbas 10 2/3' |
4. Flet kryty 8' | 4. Salicet 8' | 4. Róg nocny 2' | 4. Oktawbas 8' |
5. Gamba 8' | 5. Flet polny 4' | 5. Kwinta 1 1/3' | 5. Flet-kryty 8' |
6. Oktawa 4' | 6. Pryncypał 4' | 6. Pryncypał 1' | 6. Bas gambowy 8' |
7. Flet rurkowy 4' | 7. Oktawa 2' | 7. Cymbałki 3ch | 7. Kwintadena 4' |
8. Kwinta 2 2/3' | 8. Acuta 3ch | 8. Krumhorn 8' | 8. Oktawa 2' |
9. Pryncypał 2' | 9. Obój 8' | Dzwony | 9. Flecik 1' |
10. Kornet 4ch | 10. Mixtura 4ch | ||
11. Mixtura 4ch | 11. Puzon 16' | ||
12. Fagot 16' | 12. Szalamaja 4' | ||
13. Trąbka 8' |
Ostatnia modyfikacja: 2017-10-14 10:18:08