Kościół Wniebowzięcia NMP Oleszna (dolnośląskie)

Organy te wymagają dodatkowych badań historycznych. Znajdują się w świątyni neogotyckiej z 1848 r.¹, która niegdyś służyła jako kościół ewangelicki (jak można wywnioskować z pocztówek, co najmniej do roku 1910. Przed tym rokiem wszystkie pocztówki z jego zdjęciem mają podpis Evangeliche-Kirche², natomiast po 1910 r. – jedynie Kirche³).

Pierwszą udokumentowaną wzmiankę o instrumencie można znaleźć w katalogu firmy Schlag & Söhne. Wskazuje ona na rok 1886 i dotyczy remontu przeprowadzonego przez wymienioną firmę. Organy miałyby wówczas liczyć 18 głosów.

Na szafie organowej i w jej wnętrzu można znaleźć wiele innych podpisów z datami. Część z nich jest prawdopodobnie autorstwa kalikantów, jednak na lewym skrzydle można znaleźć zapiski informujące o remontach w latach 1902–1941. Co warte uwagi, lata 1902–1911 są już bezpośrednio sygnowane podpisem Schlag & Söhne.

Dodatkowo, z tyłu szafy organowej widnieje inna data: 1878. Podobny podpis widoczny jest jeszcze w kilku miejscach, natomiast imienia, nazwiska oraz roli autora nie udało się rozszyfrować. Dość prawdopodobną hipotezą jest autorstwo pewnej części poprzedniego instrumentu przez Josepha Luxa, organmistrza z Lądka Zdroju. Zgadzają się z innymi jego dziełami takie elementy jak rozkład głosów w sekcjach, mały rozmiar sekcji Oberwerku w porównaniu do reszty instrumentu czy traktura mechaniczna. Kontrargumentem jest jednak brak udokumentowanej działalności owego organmistrza na tych terenach w roku 1878 i wcześniej².

Głosy organowe prawdopodobnie pochodzą z różnych lat. Hohlflöte 8' czy Mixtur z Unterwerku mają brzmienie stylistycznie pasujące jeszcze do czasów przedromantycznych: bardzo jasne, z krótkim zadęciem. Mogą zatem pochodzić jeszcze z hipotetyczego poprzedniego instrumentu (ale nie muszą, gdyż w tamtych czasach dość popularne było intonowanie niektórych głosów w łączności z tradycją baroku), natomiast głos Posaune 16' w pedale z dużą dozą prawdopodobieństwa został wstawiony później, co również sugerował Arkadiusz Popławski podczas konsultacji w sprawie instrumentu. Jest to głos językowy wolnowibrujący, z drewnianymi korpusami oraz papierowymi roztrąbami. Można zatem założyć, że instrument z 1886 roku był maksymalnie 14-głosowy, a puzon pojawił się wraz z remontem/rozbudową z roku 1897.

Pedał wyposażony jest w dwie wiatrownice, co wpływa na większy opór podczas gry. Obecność dwóch wiatrownic dodatkowo sugeruje, że głos językowy w pedale został wstawiony później' wciśnięty jest on również z tyłu szafy. Dostęp w celu strojenia piszczałek jest dość łatwy z użyciem drabiny. Również przy samym stole gry nie ma możliwości regulacji traktury pedału, w przeciwieństwie do traktury manuałów. Mechanizmu należy szukać pod klawiszami.

Organy wyposażone są w dwa miechy klinowe na strychu świątyni. Technologia ta była dość archaiczna już w tamtych czasach⁵, co jest kolejnym argumentem za istnieniem wcześniejszego instrumentu w świątyni. Tylko jeden z miechów jest sprawny. Jest on nieco dziurawy, co powoduje problemy z wystarczającą ilością powietrza w instrumencie. Nieszczelny jest również długi kanał powietrzny, co dodatkowo te problemy potęguje. Dmuchawa ma wystarczającą moc, by zasilić organy na jedynie kilkanaście sekund. Przy grze długich akordów w Tutti powietrza zaczyna brakować dość szybko, jednak po puszczeniu klawiszy miech podnosi się niemalże natychmiastowo. Niemniej jednak wymiana dmuchawy na pewno przyniosłaby wiele pożytku. Nie wygląda ona również na porządny wyrób, jest to raczej tzw. samoróbka, co może w skrajnych przypadkach stanowić niebezpieczeństwo pożaru.

Poza nieszczelnościami kanału, niesprawny jest również mechanizm odprowadzania nadmiaru powietrza: linka jest zerwana, przez co otwory są ciągle otwarte, a powietrze ucieka. Instrument prawdopodobnie nie był dawno kompetentnie remontowany, o czym świadczy ilość kurzu w środku, stan nastrojenia oraz brak dalszych zapisków o remontach. Do rozbudowy stosowane były różne rodzaje drewna, często niestety wątpliwej jakości. Obecnie instrument służy do akompaniamentu mszalnego. Do poprawy jego stanu z pewnością przyczyniłyby się takie zabiegi jak uszczelnienie dziur, ponowna intonacja, strojenie oraz zabezpieczenie przeciw drewnojadom.

Pobieżne remonty polegające na regulacji klawiatury, uszczelnieniu oraz strojeniu instrumentów zostały wykonane przez lokalnych organistów: Wojciecha Magnuckiego, Grzegorza Załęskiego oraz Przemysława Kojsa.

Skala manuałów: C–f³; skala pedału: C–d¹.