Bazylika kolegiacka Świętych Apostołów Piotra i Pawła Kruszwica (kujawsko-pomorskie)

Początki kolegiaty kruszwickiej sięgają XII w. Kościół został wzniesiony jako romańska bazylika. W XVII i XVIII wieku wnętrza przebudowano w stylu barokowym. W latach 1856–1859 podwyższono mury i przebudowano wnętrze w stylu neogotyckim. W latach 1954-1956 nastąpiła reromanizacja budowli według projektu Aleksandra Holasa.

Prawdopodobnie już w XVI w. w kościele znajdował się instrument organowy. W 1640 r. wybudowano nowy pozytyw, który był wielokrotnie naprawiany. Jego większa przebudowa miała miejsce w 1762 r. Miał on wówczas 10 głosów, gwiazdę z dzwoneczkami oraz głosy imitujące trąbę i skrzypce. Instrument ten prawdopodobnie dotrwał do wielkiej przebudowy kościoła. Wówczas powierzono budowę nowego instrumentu Wilhelmowi Sauerowi, który ukończył go w 1859 r. Organy te miały 18 głosów rozdysponowanych na dwa manuały i klawiaturę pedałową oraz otrzymały neoromański prospekt. Około 1913 r. bydgoski organmistrz Paul Berthold Voelkner zmienił trakturę z mechanicznej na pneumatyczną. Kolejna duża przebudowa instrumentu, którą zaprojektował Marian Dorawa, miała miejsce w 1979 r. Zmieniono wówczas prospekt, tworząc bezstylowy rząd piszczałek. Nowy kontuar, z niektórymi podzespołami z warsztatu Voelknera, umieszczono na boku empory, bokiem do ołtarza. Niewykluczone, że wymieniono niektóre głosy, na pewno zaś uzupełniono brakujące piszczałki. Prace wykonał Kazimierz Urbański z Bydgoszczy. W późniejszych latach trzy głosy manuału II zostały zamienione na inne.

Obecnie instrument jest w stanie tragicznym, który uniemożliwia jego użytkowanie. W najbliższym czasie planuje się jego demontaż celem dokładnego zbadania elementów oraz określenia dalszego kierunku prac restauracyjnych.

Skala manuałów: C–f³; skala pedału: C–d¹.