Ewangelicki Kościół Zbawiciela (Cieplice Śląskie-Zdrój) Jelenia Góra (dolnośląskie)

Prospekt

Prospekt

Opis Instrumentu

Na wyposażenie kościoła składa się rozbudowany ołtarz, nad którym znajduje się prospekt organowy o rokokowo-klasycystycznych cechach stylowych. Ołtarz i prospekt zostały wykonane w 1777 r. przez Heinricha Wagnera, któremu pomagał H. Weidlich z Jeleniej Góry oraz stolarze Aust i Exnera z Malinnika (dawnej wioski, dziś już w obrębie Cieplic). Pierwotnie znajdował się tam instrument Johanna Gottlieba Meinerta (1725–1812) z Wlenia. W 1794 r. prospekt organowy uzyskał nową polichromię. Zapewne także wówczas umieszczono na nim herb Johanna Nepomucka von Schaffgotsch (pełne nazwisko rodu brzmi: Grafen Schaffgotsch genannt Semperfrei von und zu Kynast aund Greiffenstein, Freiherren von Trachenberg), żyjącego w latach 1732–1808, który jako patron świątyni i właściciel majątku cieplickiego te prace sfinansował. W 1885 r. Christian Gottlieb Schlag wykonał przebudowę instrumentu, podczas której wykorzystał kilka starych zachowanych głosów. Organy po przebudowie Schlaga miały 30 głosów, dwa manuały i pedał oraz mechaniczną trakturę gry.

Podczas I wojny światowej instrument uległ dewastacji (zwłaszcza miechy klinowe, wiatrownice oraz mechanizm organów wraz z klawiaturami). Z tego powodu w 1927 roku za starym prospektem powstał nowy instrument. Zbudował go Gustav Heinze z Sorau (dziś Żary) jako opus 150. Powstały organy składające się z 2708 piszczałek, o trzech manuałach (zakres C–g³) i pedale (zakres C–f¹), wiatrownicach stożkowych i pneumatycznej trakturze gry. Wielki miech otrzymał zarówno dmuchawę sterowaną elektrycznie, a dwa mniejsze miechy klinowe były sterowane siłą mięśni nóg kalikantów (podobne rozwiązanie w instrumentach w regionie znajduje się tylko w organach Sanktuarium Krzyża Świętego w Jeleniej Górze). Heinze zachował niemal wszystkie  oryginalne piszczałki Meinerta. Heinze zaprojektował dyspozycję w duchu Orgelbewegung. Organy wyposażono w wiele urządzeń pomocniczych ułatwiających grę. Niestety od II wojny światowej stan instrumentu systematycznie się pogarszał, a w latach 90. XX wieku organy były prawie zupełnie nieczynne.

W 1998 roku zrodziła się idea przywrócenia organom ich dawnej świetności. Zadanie to okazało się bardzo trudne i kosztowne, ale dzięki ofiarodawcom (m.in. hrabinie von Schaffgotsch) w ciągu kilku lat udało się zgromadzić potrzebne środki. Nad całością przedsięwzięcia czuwała niemiecka organizacja VEESO zajmująca się badaniem i ratowaniem śląskich organów. Remont wykonano w latach 2001–2002, a prace organmistrzowskie przeprowadziła firma Ekkehart Groß & Johannes Soldan z Waditz koło Bautzen). Pierwszy koncert na odrestaurowanym instrumencie zagrał wrocławski organista Marek Pilch. Od 2002 roku parafia ewangelicka w Cieplicach i Urząd Miasta Jelenia Góra organizują cykle letnich koncertów organowych (ich dyrektorem artystycznym jest Marcin Armański), podczas których publiczność ma okazję podziwiać ten cenny i wyjątkowy instrument. Koncerty odbywają się w każdą niedzielę lipca i sierpnia o godz. 19:00, wstęp jest wolny.


Budowniczy
Gustav Heinze
Opus
150
Rok zakończenia budowy
1927
Stan instrumentu
Dobry
Liczba głosów
48
Liczba klawiatur
3+P
Traktura gry
pneumatyczna
Traktura rejestrów
pneumatyczna
Dyspozycja instrumentu
Manuał IManuał IIManuał IIIPedał
1. Nachthorn 2’1. Krummhorn 8’1. Vox coelestis 8’1. Flautbass 8’
2. Hohlflöte 8’2. Zimbel 3 fach2. Aeoline 8’2. Violon 16’
3. Viola da Gamba 8’3. Nassat 2⅔’3. Liebl. Gedackt 8’3. Subbass 16’
4. Principal 8’4. Piccolo 2’4. Fugara 8’4. Echobass 16’
5. Principal 16’5. Octave 4’5. Liebl. Gedackt 16’5. Octavbass 8’
6. Flautgedackt 4’6. Spitzflöte 4’6. Viola 4’6. Principalbass 16’
7. Octave 4’7. Bordun 16’7. Querflöte 4’7. Quintbass 10⅔’
8. Gemshornquinte 2⅔’8. Flötenprincipal 8’8. Zart Quinte 2⅔’8. Untersatz 32’
9. Terz 13/59. Flöte 8’9. Flageolett 2’9. Octave 4’
10. Cornett 3 fach10. Gemshorn 8’10. Terz 13/510. Pedalkornett 3 fach
11. Mixtur 5 fach11. Quintatön 8’11. Septime 11/1411. Posaune 16’
12. Trompete 8’12. Salicional 8’12. Zarte Mixtur 5 fach
13. HautBois 8’
Pomoce
Suboct-koppel 3an2
Superoct-koppel 3an3
Superoct-koppel 3an1
Superoct-koppel 3an2
Manual-koppel 3an1
Manual-koppel 3an2
Manual-koppel 2an1
Manualkoppel II-I
Manualkoppel III-I
Manualkoppel III-II
Pedal-koppel 1
Pedal-koppel 2
Pedal-koppel 3
Koppeln aus Walze
Generalkoppel
2 wolne kombinacje
2 kombinacje pedałowe
Piano
Mezzoforte
Forte
Tutti
Rohrwerke ab
Rollschweller
Jalousieschweller III
Tremulant III
Kalkant
Windprobe
Stół gry

Stół gry

Sekcja manuału I, na pierwszym planie Mixtur

Sekcja manuału I, na pierwszym planie Mixtur

Sekcja pedału, na pierwszym planie Posaune 16’

Sekcja pedału, na pierwszym planie Posaune 16’

Gloria w zwieńczeniu prospektu

Gloria w zwieńczeniu prospektu

Centralna część prospektu – widoczna inskrypcja z datą budowy pierwotnego i obecnego instrumentu

Centralna część prospektu – widoczna inskrypcja z datą budowy pierwotnego i obecnego instrumentu

Detal snycerski

Detal snycerski

Zachodnia (lewa) strona prospektu

Zachodnia (lewa) strona prospektu

Wieża piszczałkowa w części południowej (prawej)

Wieża piszczałkowa w części południowej (prawej)






Źródło

Piotr Oszczanowski, „Ewangelickie kościoły na Śląsku”
Piotr Oszczanowski, „Historia Kościoła Zbawiciela”
http://www.cieplice.luteranie.pl/?p3_organy,19

Autor
Rafał Struś


Ostatnia modyfikacja: 2023-12-31 22:34:03

Kościół Matki Bożej Miłosierdzia (Cieplice) (Jelenia Góra) - 18 głosów
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa (Sobieszów) (Jelenia Góra) - 31 głosów
Kaplica św. Anny (Jelenia Góra) - 8 głosów