Kościół cmentarny św. Walentego Krempachy (małopolskie)

Murowany kościół cmentarny zbudowany został w 1761 roku na miejscu wcześniejszego, drewnianego obiektu. Omawiany pozytyw jest prawdopodobnie kolejnym instrumentem w tym miejscu, na co wskazuje wyraźnie starszy styl architektoniczny balustrady. Klasycyzujące cechy prospektu oraz ogólny wygląd instrumentu jednoznacznie wskazują na warsztat rodziny Kolbayów ze Spiskiego Podegrodzia na Słowacji. Ich działalność na terenie polskiego Spisza miała najpewniej szerszy zakres; na pewno František Kolbay remontował pozytyw w sąsiedniej Nowej Białej w 1883 roku.

Stół gry wbudowany w tył szafy, dźwignie rejestrowe symetrycznie po bokach klawiatury z krótką oktawą oraz dwa miechy klinowe w cokole szafy to niewątpliwie archaiczne cechy tego XIX-wiecznego instrumetu. Cechy te były jednak nadal bardzo popularne na Słowacji wśród instrumentów bez pedału i dopiero od połowy XIX wieku zaczęto tam powszechnie budować wolnostojące stoły gry. Całkowicie inaczej wyglądało to w polskim budownictwie organowym. Od dawna budowano u nas stoły gry z boku szafy, przykładowo Jakub Stankiewicz, który w 1807 roku przebudował pozytyw w kościele III upadku w Kalwarii Zebrzydowskiej, przeniósł stół gry z tyłu na bok szafy. Ten układ używany był bardzo długo i zaczął być wypierany przez wolnostojące stoły gry w czasie, w którym od dawna powszechne były one już na Słowacji. Kolejną różnicą między polskim a słowackim budownictwem organowym, którą doskonale pokazuje krempaski pozytyw, jest użycie urządzenia tremolo o ciekawej konstrukcji. Polega ona na opuszczeniu do kanału powietrznego klapki, której oscylacja wywoływała drgający dźwięk. Rozwiązanie znane już we wczesnym baroku cieszyło się na Słowacji popularnością porównywalną do tympanu w Polsce, który na Słowacji pojawiał się w nielicznych przypadkach.

Prospekt architektoniczny, klasycystyczny, trójosiowy ze środkową częścią niższą występującą trójkątnie. Płaskie osie skrajne ujęte są charakterystycznymi dla Kolbayów jednakowej wysokości pilastrami i zwieńczone są wazonami. Pola zdobione kotarkami ażurowymi o motywach roślinnych. Zachowane dwie dźwignie do kalikowania, zainstalowana jest również dmuchawa.

Pozytyw jest ciekawym przykładem słowackiego budownictwa organowego połowy XIX wieku.

Skala manuału: CFDGEA-c³ (krótka oktawa).