Kościół św. Mikołaja Wilcza (śląskie)

Zabytkowe organy kościoła św. Mikołaja w Wilczy (dekanat Knurów) zbudowane zostały w 1781 r. przez śląskiego organmistrza [Johanna] Gottfrieda Schefflera z Brzegu. Instrument był poddawany remontom i niewielkim modyfikacjom przez organmistrzów górnośląskich: Johanna Hawela z Pyskowic (1843), Carla Volkmanna z Gliwic (1878) i Urbana Scholtysska z Gliwic (1883). Dowodem prowadzonych prac są inskrypcje zachowane wewnątrz organów. Podczas wieloletniej eksploatacji instrument ulegał coraz większej destrukcji, spowodowanej głównie czynnikami biologicznymi (zawilgocenie, działalność robaka drzewnego) i niefachowymi zabiegami konserwacyjnymi. Organy utraciły z czasem swoje walory techniczne i brzmieniowe, a brak środków na ich konserwację wykluczył na wiele lat działania zmierzające do ich ratowania. W latach 80. XX w. był nawet plan likwidacji instrumentu i zachowania jedynie zabytkowego prospektu. W 2008 roku organy wpisano wraz z całym kościołem do rejestru zabytków. Gruntowne prace konserwatorskie podjęto dopiero po częściowej konserwacji samej świątyni i jej wyposażenia (ołtarze). W 2015 roku sporządzono kartę ewidencyjną organów oraz program prac konserwatorskich. Do wykonania prac organmistrzowskich wybrano organmistrza Dominika Kabota ze Świętochłowic, natomiast konserwację szafy i prospektu zlecono firmie RECO z Katowic.

Remont trwał prawie dwa lata i ukończony został w czerwcu 2018 roku. Najtrudniejsze i najbardziej kosztochłonne były konserwacja i częściowa rekonstrukcja zespołu brzmieniowego. Dokładna analiza stanu zachowania piszczałek drewnianych wymusiła częściowe ich odtworzenie w oparciu o parametry techniczne oryginałów. Organmistrz starał się zachować jak najwięcej substancji oryginalnej, wykorzystując lepiej zachowane elementy do rekonstrukcji. Odnowienia piszczałek drewnianych dokonał doświadczony piszczałkarz-konserwator Gotfryd Wrazidło z Zabrza. Konserwację piszczałek metalowych wykonał organmistrz Dominik Kabot z pomocą organmistrza i intonatora Marka Gąsiora. Współpraca obu specjalistów zaowocowała pozytywnym rezultatem prowadzonych prac i uzyskaniem właściwego dla zabytku brzmienia wszystkich głosów. Ze względu na brak dostatecznych źródeł pozwalających na całkowitą rekonstrukcję koncepcji Schefflera w zespole brzmieniowym zachowano część głosów wprowadzonych w XIX wieku. Zastosowano historyczny strój Werckmeister III oraz utrzymano wysokość stroju wyższą o pół tonu od współczesnej.

W ramach postępujących prac zdecydowano o wprowadzeniu do pierwotnego planu korekty, polegającej na powrocie do oryginalnego rozwiązania zastosowanego przez Schefflera. Dotyczyło ono odtworzenia tzw. krótkiej oktawy w manuale i pedale z zachowaniem (tymczasowo) klawiatury manuałowej, przebudowanej prawdopodobnie przez Scholtysska. Celowość takiego rozwiązania wynikała w pierwszym rzędzie z oryginalnego układu piszczałek na wiatrownicy manuałowej (pomimo poszerzenia klawiatury Scholtyssek nie uzupełnił zespołu brzmieniowego o dźwięki chromatyczne pierwszej oktawy), a także z konieczności udrożnienia przejścia za organami, które od końca XIX wieku zamknięte było z powodu umieszczenia w nim malej wiatrownicy z dodanymi piszczałkami chromatycznymi pedału. Powrót do krótkiej oktawy pozwolił na odtworzenie przejścia. Przywrócono także oryginalną kolorystykę szafy i złocenia elementów snycerskich.

Wiatrownica pedałowa, dodana przez U. Scholtysska, została po odnowieniu przekazana do Muzeum Organów Śląskich w Katowicach. Przeprowadzona konserwacja i rewitalizacja zabytkowego zespołu brzmieniowego oraz mechanizmów traktury gry i rejestrów sprawiła, że organy odzyskały pełne walory brzmieniowe. Dzięki temu mogą służyć zarówno liturgii, jak i koncertom dawnej muzyki organowej.

Zakres manuału: C–c³ (zablokowane klawisze Cis, Dis, Fis, Gis); zakres pedału: CDEFGA–c¹.