Sanktuarium św. Mikołaja Pierściec (śląskie)

Pierwsze wiadomości dotyczące obiektów kultu religijnego w Pierśćcu przypadają na wiek XVI. Wtedy już istniała w tym miejscu niewielka, drewniana kaplica, która spłonęła w 1616 roku. Niedługo potem została odbudowana przez ewangelików, a w 1775 roku w jej miejscu stanął kolejny, drewniany kościół. Obecna murowana świątynia, będąca obecnie sanktuarium św. Mikołaja, została zbudowana w roku 1888 staraniem ówczesnego proboszcza ks. Antoniego Langera. Z miejscem tym nierozerwalnie jest związany kult św. Mikołaja, którego łaskami słynąca figura pochodzi z XV wieku i szczęśliwie przetrwała pożar ówczesnej kaplicy (jako jedyny jej element) oraz inne zniszczenia.

Organy znajdujące się w omawianym kościele to 226. opus (według katalogu: 210) firmy braci Rieger z Krnova. Zostały one wybudowane jeszcze w tym samym roku co świątynia. Ich ośmiogłosowa struktura brzmieniowa jest oparta na systemie multiplex i bazuje na czterech głosach realnych. W roku 1979 instrument został powiększony poprzez dobudowanie za oryginalnym zespołem brzmieniowym czterogłosowej wiatrownicy sterowanej elektro-pneumatycznie (dla głosów oryginalnych traktura była nadal mechaniczna). Prace były prowadzone przez Michała Grygorowicza z Krakowa. Najprawdopodobniej również wtedy zostało dobudowane tremolo oraz spolszczono nazwy głosów na rejestrach. Rozbudowa ta musiała być nieudana, gdyż dodane głosy były nieczynne już na początku XXI wieku.

Stan instrumentu z biegiem lat się pogarszał, a w chwili wizji lokalnej w lutym 2016 roku był już niemal tragiczny, choć jeszcze umożliwiający eksploatację. Największym problemem były zniszczenia dokonane przez szkodniki drewna, katastrofalnie duży stopień zabrudzenia (kurz i pajęczyny), liczne uszkodzenia mechaniczne piszczałek, elementów stołu gry (w tym brak części tabliczek rejestrowych) i traktury oraz ogólne rozstrojenie, rozintonowanie i skrajne zużycie kluczowych elementów instrumentu. Do 2017 roku dyspozycja była następująca:

Pedal Coppel, Mezzo Forte, Forte, Tremolo*

*) rejestr dobudowany
**) brak tabliczki
***) tabliczka na przestrzeni lat zaginęła

W 2017 roku chór muzyczny kościoła oraz instrument zostały poddane remontowi. Prace remontowe przy organach wykonała firma Andrzeja Guziaka z Kościeliska. Jako cel obrano przywrócenie instrumentu do oryginalnej formy brzmieniowej oraz przystosowanie do lepszego wypełniania dźwiękiem kubatury świątyni. Stąd też zapadła decyzja o podniesieniu organów i umieszczeniu ich na specjalnie wybudowanym podeście, a także przesunięciu szafy w stronę tylnej ściany kościoła. Dobudowane w 1979 roku głosy oraz wiatrownica, uznane jako wyrób słabej jakości i niekorespondujący z oryginalną materią brzmieniową, zostały usunięte. Dalsze prace renowacyjne obejmowały:

• renowację szafy i prospektu (zdarcie poprzedniej powłoki malarskiej i złoceń, uzupełnienie ubytków, a następnie gruntowną zmianę kolorystyki na nawiązującą do wyglądu ołtarza i ambony),
• uzupełnienie elementów tylnej ściany, ujednolicenie konstrukcji ramowo-płycinowej,
• oczyszczenie wszystkich piszczałek drewnianych i metalowych,
• impregnację piszczałek drewnianych środkami zwalczającymi szkodniki drewna i pleśń,
• zmycie starej powłoki malarskiej, odtłuszczenie, polerowanie i pokrycie nową powłoką piszczałek prospektowych,
• wymianę dmuchawy,
• renowację miecha z częściową wymianą elementów,
• remont stołu gry, w tym wykonanie tabliczek rejestrowych (z pozostawieniem polskiego nazewnictwa) i uzupełnienie ubytków.

W maju 2023 roku odbyła się wizytacja instrumentu dokonana przez ks. Krzysztofa Kurnika, dyrektora Studium Muzyki Kościelnej w Bielsku-Białej.

Omawiane organy w chwili obecnej są w dobrym stanie, a swoim brzmieniem służą działalności liturgicznej oraz koncertowej. Są również jednym z najstarszych zachowanych instrumentów firmy Rieger zarówno na Śląsku Cieszyńskim (po stronie polskiej wyprzedza je tylko instrument w Kończycach Małych, oznaczony numerem opus 85), jak i w całej Polsce. Z pierścieckim instrumentem związani są organiści będący autorytetami zarówno na skalę lokalną (m.in. Jerzy Tomanek, nauczyciel i kierownik szkoły w Pierśćcu, współtwórca i prezes miejscowej straży pożarnej, sekretarz gminy oraz organizator życia społecznego) jak i międzynarodową (prof. Bogumiła-Faustyna Maria Dunikowska, koncertująca organistka, pianistka, improwizatorka, kompozytorka, pedagog i teolog związana z Uniwersytetem Śląskim. Dzięki niej brzmienie pierścieckich organów zostało uwiecznione na płycie CD zawierającej pieśni do św. Mikołaja).

Instrument ma trakturę mechaniczną z wiatrownicami stożkowymi oraz 237 piszczałek. Powietrze o ciśnieniu ok. 80 mm słupa wody doprowadza jeden miech pływakowy zasilany dmuchawą elektryczną. Istnieje możliwość kalikowania. Stół gry wolnostojący, umieszczony przed szafą organową (grający siedzi przodem do ołtarza). Prospekt trójosiowy, neoklasycystyczny, zawierający 27 piszczałek głosu Principal 8'.

Skala manuału: C–f³; skala pedału: C–d¹.

Charakterystyka poszczególnych głosów (pisownia głosów według napisów na rejestrach):

MANUAŁ:
Pryncypał 8' – 54 piszczałki metalowe, otwarte, 27 w prospekcie 
Dopelflet 8' – 54 piszczałki kryte z podwójnymi labiami, 24 (C–h) drewniane, 30 (c^1–f³) metalowych
Salicionał 8' – 54 piszczałki metalowe, otwarte
Oktawa 4' – ekstensja głosu Pryncypał 8' (42 piszczałki zapożyczone), 12 własnych piszczałek metalowych, otwartych
Dolce 4' – ekstensja głosu Salicionał 8' (42 piszczałki zapożyczone), 12 własnych piszczałek metalowych, otwarte
Flet 4' – Ekstensja głosu Dopelflet 8' (42 piszczałki zapożyczone), 12 własnych piszczałek metalowych, krytych

PEDAŁ:
Subbas 16' – 27 piszczałek drewnianych, krytych.
Fletbas 8' – ekstensja głosu Subbas 16': 15 piszczałek zapożyczonych, 12 własnych piszczałek drewnianych, krytych