Kościół św. Marii Magdaleny Leźnica Mała (łódzkie)

RYS HISTORYCZNY

XVIII wiek
Najstarsza, pośrednia wzmianka o obecności organów w starym kościele parafialnym pochodzi z akt metrykalnych z 1771 r. 23 października tegoż roku został ochrzczony Jan, syn Antoniego Rudnickiego, tutejszego organisty. W 1784 roku świątynia, z powodu złego stanu lub uszkodzenia przez pożar, została rozebrana, a na jej miejscu zbudowano nowy, modrzewiowy kościół pod tym samym wezwaniem dzięki fundacji ówczesnego właściciela wsi, ks. Andrzeja Miniszewskiego. Najprawdopodobniej instrument został przeniesiony ze starego do nowego kościoła.

XIX–XX wiek
Dzięki zachowanym inwentarzom z początku XIX wieku wiemy o siedmiogłosowym pozytywie w bardzo złym stanie, wymagającym naprawy. Na początku XX wieku wspomniany pozytyw został zastąpiony fisharmonią. W 1915 roku dzięki składkom parafialnym i inicjatywie ówczesnego proboszcza ks. Michała Łęczyckiego zbudowano nowy, sześciogłosowy instrument z miechem magazynowym, wykonany przez firmę Stanisława Krukowskiego z Piotrkowa Trybunalskiego.

Lata 30–60 XX wieku
Instrument przechodził wiele remontów i napraw, o których świadczą napisy na elemencie stołu gry. Miały one miejsce m.in. w 1938 oraz 1950 r., a ich wykonawcą był organmistrz z Płocka, prawdopodobnie Piotr Kuźmiński. Podczas tych remontów empora wraz z instrumentem przeszły gruntowną przebudowę: wysunięto ją o ok. 1 m do przodu dodając dwa filary podtrzymujące chór. W organach wymieniono miech z magazynowego na pływakowy, a także przerobiono całkowicie kontuar i oznaczenia. Dodano również urządzenie Wypust wiatru, służące do opróżniania miecha i wiatrownic z powietrza (obecnie nie działa, brak elementów).

Lata 60–90 XX wieku
W latach 60., przy zakładaniu instalacji elektrycznej w kościele, zainstalowano również na strychu elektryczną dmuchawę, która dostarczała powietrze do miecha. W 1974 roku wykonano nową ławkę organową. W 1983 roku instrument został oczyszczony oraz nastrojony przez fachowca z Płocka (być może był nim Zdzisław Piegat). W tym czasie podczas prac przy malowidłach w kościele szafa organowa została pomalowana na biało-szary kolor farbą olejną. W 1995 roku po awarii wymieniono silnik w dmuchawie.

Obecnie
Z powodu zniszczonego przez upływ czasu miecha organy grały do 2010 r., po czym zostały zastąpione instrumentem elektronicznym. W późniejszym czasie próbowano przez nieudolne prace przywrócić organy do liturgii, lecz nie dało to zamierzonego efektu i nadal używano instrumentu elektronicznego. W 2023 roku prowizorycznie i tymczasowo zaklejono miech w celu sprawdzenia, czy instrument może jeszcze wydać jakikolwiek dźwięk. O dziwo organy grały, ale zupełnie nie nadawały się do użytku podczas liturgii. W 2025 roku rozpoczęto działania zmierzające do renowacji i konserwacji instrumentu. 

Jedną z największych ciekawostek na temat instrumentu jest osoba pewnego organisty grającego na nim. Był niem w latach ok. 1955–1968 Mieczysław Kowalski, brat siostry Faustyny Kowalskiej pochodzącej z Głogowca (parafia Świnice Warckie), znanej na cały świat z objawień o Miłosierdziu Bożym.

ELEMENTY INSTRUMENTU

Szafa organowa i prospekt
Instrument znajduje się na emporze nad drzwiami głównymi kościoła. Szafa organowa, pomalowana na szaro-biało (pierwotnie ciemnozielona), ma symetryczną kompozycję składającą się z trzech głównych sekcji: większej, centralnej części oraz dwóch mniejszych po bokach, lekko cofniętych w głąb. W dolnej partii każdej sekcji znajdują się dekoracyjne panele ozdobione złotymi ornamentami roślinnymi w formie stylizowanych liści akantu. W narożach pojawiają się złote woluty i liściaste zdobienia, które dodają całości lekkości i elegancji. Cały prospekt zwieńczony jest profilowanym gzymsem z delikatnym, złoconym obramowaniem.

Centralna część fasady zawiera największe pole piszczałkowe, składające się z piszczałek Pryncypału 8’, ułożonych w charakterystyczny łagodny łuk, którego szczyt znajduje się pośrodku, a krańce obniżają się symetrycznie. Boczne sekcje mają mniejsze pola, w których piszczałki również rozmieszczone są w łukowaty sposób, osadzone w półkolistych niszach z subtelnymi złotymi ramkami, nawiązującymi do formy centralnej. W górnych narożach bocznych części umieszczono ozdobne złote kule oraz ornamenty liściaste, które wieńczą konstrukcję i podkreślają symetrię kompozycji. W bocznych częściach balustrady empory, po lewej i prawej stronie, przywieszone są dwie rzeźby przedstawiające główki aniołów.

System powietrzny
Podstawą systemu powietrznego jest nieoryginalny miech pływakowy. Powietrze dostarczane jest do niego przez dmuchawę znajdującą się na strychu kościoła. Poprzednio miech miał dwa podawacze napełniane dźwignią do kalikowania. Podczas prac przy miechu w przeszłości zostały one odkręcone i przeniesione na strych kościoła. Tak samo postąpiono z elementami dźwigni. Kanały powietrzne łączące dmuchawę z miechem oraz miech z wiatrownicą są w dość złym stanie z powodu pęknięć. Między kanałem a miechem znajduje się skrzynka regulacyjna z roletą. Wiatrownica stożkowa jest w złym stanie z powodu nieszczelności. Niektóre stożki są zniszczone lub zacięte, przez co pewne piszczałki grają stale wbrew intencji grającego.

Stół gry i traktura
Stół gry wbudowany jest w boczną ścianę szafy organowej. Składa się z jednego manuału o skali C–f³. Klawisze diatoniczne są koloru białego, półtony – czarnego. Manubria znajdują się nad klawiaturą, poniżej umieszczone są tabliczki znamionowe. Niestety tabliczka budowniczego nie zachowała się. Najprawdopodobniej stół gry był wielokrotnie przerabiany, o czym świadczy nietypowe zamontowanie pulpitu na nuty: manubria znajdują się na wysokości pulpitu, co może utrudniać registrację podczas gry.

Pod manuałem znajduje się pokrywa z otworem po pedale Tutti (elementy zachowane we wnętrzu). Traktura jest w stanie średnim. Abstrakt od mechanizmu załączania głosu Pryncypał 8’ jest urwany (głos pozostaje stale załączony), podobnie jak abstrakt mechanizmu dźwięku C, przez co klawisz nie działa i jest zapadnięty.

Głosy organowe (piszczałki)
Instrument składa się z sześciu głosów:

Pryncypał 8’ (metal, otwarty, w prospekcie)
Bourdon 8’ (drewno, kryty)
Oktawa 4’ (metal, otwarty)
Gamba 8’ (metal, otwarty)
Minorflet 4’ (metal, kryty)
Mikstura 2 2/3 (3 chóry, metal, otwarty)

Piszczałki są w stanie ogólnie złym – drewniane mocno zniszczone przez szkodniki (drewnojady), metalowe pogięte i zdeformowane w wyniku strojenia (szczególnie Mikstura). Niektóre piszczałki są zaklejone plastrami lub taśmą. Ławeczka Mikstury jest skrzywiona, przez co piszczałki mocno pochylają się w stronę ściany szafy organowej. Wiele piszczałek we wnętrzu nie trzyma się stabilnie, część opiera się o siebie nawzajem. Z powodu zaciętych stożków niektóre piszczałki są wyjęte i oparte o wiatrownicę. Z racji prac remontowych i konserwacyjnych dachu we wnętrzu organów znajduje się duża ilość kurzu oraz wiórów drewna.

Wpisy
Na jednej z trzech pokryw szafy organowej znajdują się podpisy organistów: L. Malinowski (1924), Władysław Sadok (1937) oraz M. Nowakowski (1950).