Kościół św. Stanisława Biskupa Żerków (wielkopolskie)

Prospekt

Prospekt

Opis Instrumentu

Żerkowska świątynia została zbudowana ok. 1717 roku według projektu włoskiego architekta Jana Catenazziego. Utrzymana jest w stylu barokowym. Jej fundatorem był Maciej Radomicki, ówczesny właściciel miasta i okolicznych ziem. Kościół stanowi bardzo cenny zabytek architektury barokowej na terenie tzw. Szwajcarii Żerkowskiej.

W 1881 r. Dozór Kościelny podjął myśl o zbudowaniu nowych organów, zwracając uwagę na tragiczny stan ówczesnego instrumentu. Niestety podjęta uchwała zaginęła, ale do sprawy powrócono już po roku. Nie wiadomo nic o tym, jaki instrument stał wcześniej w tym kościele. Nie wiadomo również o dalszych jego losach poza tym, że był przeznaczony na sprzedaż; nie ma jednak informacji, czy faktycznie został sprzedany.

Jako wykonawcę nowego instrumentu początkowo planowano zatrudnić budowniczego Kraskę z Poznania, jednak z powodu jego wyprowadzki ostatecznie zdecydowano się na propozycję Feliksa Żebrowskiego z Gniezna, który to zobowiązał się zbudować instrument i oddać go do użytku z dniem 1 maja 1885 r. Nie zachowała się żadna wzmianka o projekcie.

Prace przy organach postępowały wolno, a sam organmistrz w liście z 26 kwietnia 1885 r. tłumaczył się, że z powodu choroby oraz nieuregulowanych formalności, nie jest w stanie oddać instrumentu na czas. Ostatecznie 15-głosowe organy zostały odebrane 31 lipca 1886 r. Podczas budowy dochodziło do różnych zawiłych problemów finansowych i formalnych, o czym świadczy porozumienie pomiędzy stronami - kościelną, firmą Żebrowskiego i innymi osobami trzecimi biorącymi udział w projekcie. Porozumienie to m.in. znosi kary finansowe nałożone na Feliksa Żebrowskiego z powodu opóźnień w pracach. Dzięki temu dokumentowi wiadomo również, że Żebrowski podjął nieokreśloną współpracę z organmistrzem Gryszkiewiczem z Poznania oraz z bliżej nieznanym Zielińskim z Gniezna. Całe przedsięwzięcie kosztować miało 3882,75 marki, jednak ostatecznie, na podstawie zestawienia i rachunków z 9 października 1885 roku, wydano z kasy kościelnej 4263,35 marki. Wyższa cena spowodowana była koniecznością remontu chóru oraz opłacenia oficjalnego odbioru instrumentu.

W sprawozdaniu z funkcjonowania parafii z 8 maja 1894 r. napisano: Organy wprawdzie dopiero 10 lat stojące, potrzebują reparacji. W kolejnym tego typu dokumencie z 20 sierpnia 1902 roku widnieje taka wzmianka: Organy o 15 głosach i 2 klawiaturach [...] potrzebują reparacyi.

Pierwszy remont organów miał miejsce w 1905 r., kiedy firma Karla Spiegla z Opola wykonała bliżej nieokreśloną gruntowną reparację organów za kwotę 1390 marek. Również ta sama firma w 1911 r. wyczyściła i nastroiła instrument za 40 marek.

W 1921 r. firma Józefa Stanisławskiego przeprowadziła kolejny remont za sumę 22840 marek, który obejmował:

  • wyjęcie wszystkich piszczałek z instrumentu w liczbie 967 i ich wyczyszczenie,
  • reparację podniszczonych piszczałek,
  • gruntowne wyczyszczenie i uszczelnienie wiatrownic,
  • czyszczenie i regulację traktury,
  • dorobienie toczonej główki do rejestru Gedackt 8’ **,
  • gruntowny remont miecha magazynowego,
  • reparację manuałowej i pedałowej łączni,
  • gruntowne strojenie i intonację całego instrumentu,
  • reparecję klawiatur,
  • dorobienie trzech cynowych piszczałek (nie wiadomo, do którego głosu).

Niedługo później, bo w 1930 r. miał miejsce następny remont instrumentu. Tym razem wykonał go Wacław Caliński z Poznania, wystawiając rachunek na kwotę 1127 złotych. Poczynił on następujące prace:

  • wyczyszczenie wszystkich piszczałek w liczbie 810 (niewyjaśniony brak zgodności z liczbą piszczałek podczas remontu Stanisławskiego),
  • strojenie i intonacja całego instrumentu,
  • reperacja miecha i mechanizmu kalikowania
  • reperacja traktury gry i rejestrów,
  • reperacja klawiatur,
  • reperacja podniszczonych piszczałek,
  • malowanie piszczałek drewnianych,

Po wojnie, podczas której kościół od 1940 r. został zamknięty dla wiernych i użytkowany jako magazyn zboża, prawdopodobnie grupa lokalnych działaczy społecznych uzupełniono amatorsko brakujące piszczałki egzemplarzami z nieistniejących już organów kościoła poewangelickiego w Żerkowie, zbudowanych prawdopodobnie przez braci Walter z Góry. Nie jest to jednak udokumentowana, a tym samym pewna informacja. Następne naprawy miały miejsce w 1963 r. (zainstalowano wtedy dmuchawę elektryczną) oraz w 1966 r. Brak informacji o wykonawcach. Na początku XXI wieku, podczas generalnego remontu kościoła, odmalowano szafę organową bez zabezpieczenia przed drewnojadami. Od tego czasu przy organach nie prowadzono żadnych prac.

Obecny stan instrumentu jest bardzo zły. Większość rejestrów jest nieczynna, występują liczne nieszczelności. Większość elementów drewnianych jest zniszczona przez drewnojady. Organy nigdy po wojnie nie były przebudowane, co może wskazywać na zachowaną w dużym stopniu materię zabytkową.

Skala manuałów: C–f3; skala pedału: C–d1.


Budowniczy
Feliks Żebrowski
Rok zakończenia budowy
1886
Stan instrumentu
Bardzo zły
Liczba głosów
15
Liczba klawiatur
2+P
Traktura gry
mechaniczna
Traktura rejestrów
mechaniczna
Dyspozycja instrumentu
Manuał IManuał IIPedał
1. Bordun 16’1. Portunal 8' *1. Subbas 16’
2. Principal 8’2. Salicional 8'2. Principalbass 8’
3. Hohlflöte 8’ *3. Geigen-Principal 4'3. Octavbass 8'
4. Viola di Gamba 8'4. Flauto amabil 4'
5. Octave 4'
6. Gedact 4’
7. Sup.Octav 2'
8. Mixtura 3 fach
Pomoce
Manual-Coppel
Collectivzug (Tutti)
Zablokowana dźwignia nożna niewiadomego przeznaczenia
Przypisy
*) nieoryginalne manubria
**) chodziło o obecny głos Hohlflöte 8' w I manuale
Stół gry

Stół gry

Tabliczka budowniczego

Tabliczka budowniczego






Opis na medal

Powyższy artykuł został uznany przez Redakcję jako wzorcowy. Jest to szczególne wyróżnienie dla profesjonalnych opisów instrumentów: opartych o bogatą bibliografię oraz wizję lokalną, posiadających wyczerpujący i ciekawy opis, udokumentowanych zdjęciami w wysokiej rozdzielczości oraz powstałych z dbałością o szczegóły. Opis posiadający to wyróżnienie jest wzorem dla wszystkich innych i powinien być przez nie naśladowany. Potwierdza również wiedzę i umiejętności autora w zakresie analizy budowy instrumentu.




Źródło

Kroniki parafialne
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie
Oględziny instrumentu
Rozmowa z organistą

Autor
Tymoteusz Ekert


Ostatnia modyfikacja: 2022-10-24 10:03:44