Kościół ewangelicko-augsburski św. Jakuba Starszego Ustroń (śląskie)

Prospekt

Prospekt

Opis Instrumentu

Instrument to opus 1 Polskiej Fabryki Organów z Brzezinki na Górnym Śląsku. Był to polski oddział firmy Rieger, utworzony dla ominięcia przepisów celnych. Fabryka ta zbudowała tylko dwa instrumenty – drugi znajduje się w kościele ewangelickim w Goleszowie. http://musicamsacram.pl/instrumenty/opis/555-Goleszow-Kosciol-ewangelicko-augsburski

Wiatrownice stożkowe. Organy posiadają miech pływakowy umieszczony w pomieszczeniu za chórem, który zasila dmuchawa firmy Ventus. Ciśnienie 90 milimetrów słupa wody. Stół gry umieszczony jest przed szafą organową przodem do prezbiterium. Instrument jest w dobrym stanie technicznym. Szafa organowa zawieszona jest na drewnianych filarach.

Do budowy instrumentu  wykorzystano najprawdopodobniej kilkadziesiąt piszczałek pochodzących z poprzedniego instrumentu, oraz podzespoły firmy Rieger (m. in. stół gry i głosy językowe). Szafa organowa pochodzi z poprzedniego instrumentu, o którym nie ma żadnych informacji.

Rozmieszczenie sekcji brzmieniowych:

– lewa część szafy organowej – sekcja manuału I;
– środkowa część szafy organowej – sekcja manuału II w szafie ekspresyjnej;
– prawa część szafy organowej – sekcja pedału.

Skala manuałów: C-g3 (manuału II do g4 - realny super); skala pedału: C-f1.

W 2001 roku została przeprowadzona gruntowna renowacja instrumentu wykonana przez mgr. inż. Olgierda A. Nowakowskiego z Zabrza. Renowacja obejmowała między innymi: 

a) Usunięcie wad konstrukcyjnych, najpoważniejsze wady: 

- źle wykonane prowadnice zaworów stożkowych i niechlujnie wbite sztyfty prowadzące;
- nieprawidłowy, zbyt płytki montaż rurek ołowianych wyjściowych i łączników w kontuarze;
- przebicia międzytonowe na wkrętach mocujących piszczałki do wiatrownic;
- chwiejny i niebezpieczny montaż Bourdonu 16', Violonu 16' i wiatrownicy prospektowej Chorałbasu 4';
- zbyt płytkie osadzenie przekaźników pneumatycznych (zaledwie 5 mm) groziło oberwaniem, zwiększono je zatem do 15 mm;
- źle wykonanie uszczelnień przekaźników pneumatycznych, które nie gwarantowało uszczelnienia;

b) system powietrzny (zasilanie);

c) kontuar;

d) szafe organową;

e) trakturę;

f) wiatrownice;

g) aparat dźwiękowy (w tym rekonstrukcja i wymiana niektórych piszczałek), intonacja.

Podczas renowacji zostały przeprowadzone badania instumentu, podczas których odkryto pochodzenie głosów, inskrypcje na elementach organów oraz przewidywaną skalę poprzedniego instrumentu.

Specyfikacja głosów ustalona podczas remontu w 2001 roku przez Olgierda Nowakowskiego:

(S) – stary instrument, (ON) – Olgierd Nowakowski, (PFO) – Polska Fabryka Organów

Manuał I:

1. Bourdon 16' – drewniany (S)
2. Pryncypał 8' – C (PFO), Cis, D, Dis (Olgierd Nowakowski), E-g3 (S) [Cis-disprospekt]
3. Róg kozi 8' – (PFO)
4. Gamba 8'– (PFO)
5. Salicjonał 8' – C-H (ON), c-g(S, ON, PFO)
6. Flet major 8' – C-fisdrewniane otwarte, przerobione (S), g2-g3 metalowe (PFO)
7. Oktawa 4' – (S)
8. Trawersflet 4' – (PFO)
9. Piccolo 2' – (S)
10. Fournitura 4x – C-h1 (S, PFO), c2-g3 (ON)
11. Trąbka 8` – (Rieger?)

Manuał II:

1. Pryncypał skrzypcowy 8' – metalowy (PFO)
2. Portunal 8' – C (PFO), Cis-fis3 drewniane (S), fis3-g4 (PFO)
3. Kryt jemny 8' – (PFO)
4. Echo-gamba 8' – (PFO)
5. Vox coelestis 8' – (PFO)
6. Prestant 4' – (PFO)
7. Flet minor 4' – C-f2 (S), fis2-g4 (PFO)
8. Kwinta 2 2/3' – (PFO)
9. Flageolette 2' – (PFO)
10. Tercja 1 3/5' – (PFO)
11. Obój 8' – (Rieger?)

Pedał:

1. Echobas 16' – (PFO)
2. Subbas 16' – C-E (PFO), F-fis1 (S)
3. Violonbas 16' – C (PFO), Cis-cis1  (S), d1-f1 (PFO)
4. Pryncypał 8' – C (PFO),  Cis-dis1 (S), e1-f1 (PFO) [Cis-dis1 prospekt]
5. Oktawbas 8' – C (PFO), Cis-cis1 (S), d1-f1 (PFO)
6. Chorałbas 4' – (PFO), całość w centralnej części prospektu
7. Puson 16' – (Rieger?)

Inskrypcje wewnątrz instrumentu:

  1. Na piszczałce Cis Violonu 16': Maciej Przybylski, Organmistrz z Bielska reperował 20 lipca 1883 na 100 lat... [dalej nieczytelne];
  2. Na jednej z piszczałek Violonu 16' naklejona gazeta z 1876 roku;
  3. Na desce mieszków rejestrowych II manuału napis ołówkiem: Hans Johna 22. 11. 1951 oraz Olgierd A. Nowakowski organmistrz z Zabrza 31 maj 2001;
  4. Na ławeczkach znajdują się nazwy głosów; na ławeczce Vox coelestis 8' zdeformowana nazwa fokszylesty.

Przewidywana skala poprzedniego instrumentu: manuały prawdopodobnie C-c3 lub C-d3; pedał z całą pewnością C-c1 (sądząc po doróbkach PFO).


Budowniczy
Polska Fabryka Organów
Rok zakończenia budowy
1938
Liczba głosów
29
Liczba klawiatur
2+P
Traktura gry
pneumatyczna
Traktura rejestrów
pneumatyczna
Dyspozycja instrumentu
Manuał IManuał IIPedał
1. Bourdon 16'1. Pryncypał skrzyp. 8'1. Echobas 16'
2. Pryncypał 8'2. Portunal 8'2. Subbas 16'
3. Róg kozi 8'3. Kryt jemny 8'3. Violonbas 16'
4. Gamba 8'4. Echo-gamba 8'4. Pryncypał 8'
5. Salicionał 8'5. Vox coelestis 8'5. Oktawbas 8'
6. Flet major 8'6. Prestant 4'6. Choralbas 4'
7. Oktawa 4'7. Flet minor 4'7. Puson 16' [sic!]
8. Trawersflet 4'8. Kwinta 2 2/3'
9. Piccolo 2'9. Flageolette 2'
10. Fournitura 4x10. Tercja 1 3/5'
11. Trąbka 8'11. Obój 8'
Pomoce
Połączenia: I 4' (super), II 16' (sub), II 4' (super, kompletne), II-I 16', II-I 4' (kompletne), II-I 8', II-P, I-P
Crescendo, Crescendo ab
Schweller II. Man.
Piano
Mezzoforte
Forte
Tutti
Handregister ab
Zungen ab
Freie Kombination
Stół gry

Stół gry

Klawiatura nożna

Klawiatura nożna

Miech pływakowy

Miech pływakowy

Sekcja manuału I

Sekcja manuału I

Sekcja manuału I, strona lewa

Sekcja manuału I, strona lewa

Sekcja manuału II w szafie ekspresyjnej

Sekcja manuału II w szafie ekspresyjnej

Dmuchawa Ventus firmy Laukhuff

Dmuchawa Ventus firmy Laukhuff

Prospekt widziany z bocznej empory

Prospekt widziany z bocznej empory






Opis na medal

Powyższy artykuł został uznany przez Redakcję jako wzorcowy. Jest to szczególne wyróżnienie dla profesjonalnych opisów instrumentów: opartych o bogatą bibliografię oraz wizję lokalną, posiadających wyczerpujący i ciekawy opis, udokumentowanych zdjęciami w wysokiej rozdzielczości oraz powstałych z dbałością o szczegóły. Opis posiadający to wyróżnienie jest wzorem dla wszystkich innych i powinien być przez nie naśladowany. Potwierdza również wiedzę i umiejętności autora w zakresie analizy budowy instrumentu.




Źródło
Oględziny własne, informacje uzyskane od Olgierda Nowakowskiego, dokumenty sporządzone po remoncie
Zdjęcia: Marek Bożek
Autor
Tomasz Barcik


Ostatnia modyfikacja: 2017-02-07 19:15:15

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego (Lipowiec) (Ustroń) - 11  (8 ) głosów
Kościół św. Anny (Nierodzim) (Ustroń) - 5 głosów