Pierwsza wzmianka o organach staroszkockiej kolegiaty pochodzi z początku XIX wieku, kiedy organmistrz Christian Ephraim Ahrendt zbudował nowy instrument. Niestety, nieznane są bliższe informacje o tych organach. Kolejny instrument został wybudowany w 1870 roku przez firmę Gebrüder Terletzki z Elbląga. Według spisu wybudowanych instrumentów zamieszczonym w katalogu firmy A. Terletzki Inh. Ed. Wittek instrument miał 24 głosy. Spis zawiera jednak błędy, więc liczba głosów mogła być inna. Dyspozycja mogła wyglądać następująco:
Hauptmanual | Echo-Klavier | Pedal |
Bordun 16' | Geigen Principal 8' | Subbass 16' |
Principal 8' | Gemshorn 8' | Violon 16' |
Gambe 8' | Portunaltflöte 8' | Octavbass 8' |
Gedackt 8' | Vox coelestis 8' | Violoncell 8' |
Flöte 8' | Salicional 8' | Octave 4' |
Octave 4' | Flöte 4' | Posaune 16' |
Rohrflöte 4' | Violini 2' | |
Quinte 2 2/3' | ||
Superoctave 2' | ||
Mixtur 3fach | ||
Trompete 8' |
Sperrventil zum Hauptmanual, Sperrventil zum Echo-Klavier, Sperrventil zum Pedal, Manual Coppel, Pedal Coppel I, Glockenstern.
Stół gry był najprawdopodobniej wbudowany w szafę organową, organista siedział przodem do instrumentu. Bardzo prawdopodobne jest, że manuał II zamknięty był w szafie ekspresyjnej. Organy mogły mieć również maszynę pneumatyczną (rodzaj dźwigni Barkera), która obsługiwała połączenie manuałowe, jak miało to miejsce w instrumentach w kościele Mariackim w Elblągu (1865) czy w katedrze w Toruniu (Max Terletzki, 1878). Prospekt organowy został najprawdopodobniej wykonany w 1870 roku.
Między rokiem 1910 a 1913 roku firma Otto Heinrichsdorff z Gdańska zbudowała nowe organy, bazując na większości części instrumentu braci Terletzkich. Nowe organy miały pneumatyczną trakturę i wiatrownice stożkowe. Nowa dyspozycja prezentowała się następująco:
Manuał I | Manuał II | Pedał |
Bordun 16' | Geigenprincipal 8' | Subbass 16' |
Principal 8' | Konzertflöte 8' | Violon 16' |
Viola di Gamba 8' | Gemshorn 8' | Stillgedackt 16' |
Gedackt 8' | Salizional 8' | Oktavbass 8' |
Portunalflöte 8' | Vox coelestis 8' | Cello 8' |
Oktave 4' | Flauto traverso 4' | Oktave 4' |
Rohrflöte 4' | Violine 2' | Posaune 16' |
Quinte 2 2/3' | Kornett 4 fach 8' | |
Oktave 2' | ||
Mixtur 3 fach 2' | ||
Trompete 8' |
Rejestry pomocnicze: Manualkoppel, Pedalkoppel I, Pedalkoppel II, Suboktavkoppel II-I, Superoktavkoppel II-I, Piano, Mezzoforte, Forte, Tutti, Freie Kombination, Auslöser, Registerschweller, Automatisches Piano-Pedal, Zungenregisterabschalter, Echowerk, Elektromotor.
Nowinką techniczną tego instrumentu był pneumatyczny system obsługi żaluzji II manuału. Takie rozwiązanie było dotąd w Gdańsku nieznane. Organy miały także elektryczną dmuchawę oraz w razie awarii prądu stanowisko do kalikowania, umieszczone wewnątrz instrumentu. Koncert inauguracyjny z udziałem 400 osób odbył się w 1913 roku.
Nieznane są dalsze losy tych organów aż do połowy lat 70., kiedy instrument został przebudowany przez organmistrza Wawrzyńca Rycherta z Gdańska-Oruni. Dyspozycja została rozbudowana do 29 głosów. Zastana materia brzmieniowa przy rozbudowie nie została silnie przebudowana. Rychert sprowadził nowy, wolnostojący kontuar firmy Laukhuff, w którym umieścił manubria z polskimi nazwami oraz wklęsłym, promienistym pedałem z celuloidowymi nakładkami. Najprawdopodobniej również w tym okresie powstała obudowa kontuaru w celu ochrony organisty przed zimnem. W latach 90. instrument był remontowany przez firmę organmistrzowską braci Łukasiewiczów, jednak owe prace zostały wykonane na bardzdo niskim poziomie. Najprawodpodobniej wtedy ołowiane rurki wymieniono na gumowe. Prawdopodobnie podczas strojenia instrumentu bracia Łukasiewiczowie poobcinali niektóre piszczałki, ponieważ nie byli w stanie zestroić całego instrumentu. Obecny stan instrumentu jest bardzo zły. Urządzenie do kalikowania jest niesprawne, miechy podawcze są dziurawe. W ostatnich latach została wymieniona dmuchawa. Obecnie nie planuje się remontu organów.
Na początku maja 2019 roku, wskutek wręcz katastrofalnego stanu instrumentu, jego użytkowanie stało się niemożliwe. Nie przystąpiono do koniecznych prac remontowych, zamiast tego zamontowano instrument firmy Allen imitujący organy. Jego nagłośnienie zostało wstawione do wnętrza szafy organowej, co zapewne wpłynęło na częściową dewastację jej wnętrza.
Manuał I | Manuał II | Pedał |
---|---|---|
1. Bordun 16' | 1. Pryncyp skrzypcowy 8' | 1. Subbas 16’ |
2. Pryncypał 8' | 2. Gemshorn 8' | 2. Kryty 16’ |
3. Gamba 8' | 3. Flet koncert. 8’ | 3. Violon 16’ |
4. Kryty 8' | 4. Vox coelestis 8’ | 4. Okt. bas 8’ |
5. Flet 8' | 5. Salicet 8’ | 5. Cello 8’ |
6. Oktawa 4' | 6. Flet 4’ | 6. Oktawa 4’ |
7. Flet rurkowy 4' | 7. Violino 2’ | 7. Puzon 16’ |
8. Kwinta 2 2/3' | 8. Flet leśny 2’ | |
9. Oktawa 2' | 9. Kwinta 11/3’ | |
10. Mixtura 3fach | 10. Sifflet 1’ | |
11. Trąba 8' | 11. Kornet 3fach |
Ostatnia modyfikacja: 2019-05-13 19:47:03
Okropność. Zamiast wyremontować ponad stuletni, piękny instrument, kupuje się elektroniczne organy...