Kościół Wniebowzięcia NMP Grodzisk k. Siemiatycz (podlaskie)

Organy nieznanego budowniczego powstały w II połowie XVIII w., zapewne ok. 1777 r. dla kościoła w Strabli. Wtedy to świątynia została wyremontowana po zniszczeniu z 1766 r., kiedy odpadł jej fronton wraz z chórem. Możliwe, że fundatorem instrumentu był ówczesny właściciel Strabli, hrabia Maciej Maurycy Starzeński herbu Lis, generał-porucznik wojsk koronnych, starosta brański.

Pierwotnie organy miały 7 głosów, w późniejszych latach wiatrownica została powiększona do 10 głosów, a ostatecznie osiągnęła 9 głosów. Szafa organowa była wielokrotnie przemalowywana.

W 1962 r. pozytyw zakupiono do drewnianego kościoła w Grodzisku. Z powodu niskiego sklepienia chóru górna część instrumentu (zwieńczenie wieżyczki środkowej) została obcięta. Wstawiono też brakujące piszczałki cynowe. Poprzez niefachowe remonty organy uległy destrukcji i ostatecznie przestały być używane. Z tego czasu zachowała się częściowa dyspozycja organów – nazwy głosów zapisane ołówkiem na szafie organowej nad wyciągami rejestrowymi (kolejność głosów od strony prospektu): Pryncypał 4’, Gamba 8’, Aeolina 8’, Super oktawa 2’, Oktawa 4’, Spil Flet 4’, Bourdon 8’. W 1972 r. organy inwentaryzował Marian Dorawa.

W 2008 r. pozytyw był w stanie destrukcji, brakowało większości piszczałek. Wtedy też staraniem proboszcza, ks. Henryka Kosza, przystąpiono do jego rekonstrukcji, której podjął się Krzysztof Grygowicz z Janówka koło Tarczyna pod nadzorem Mariana Dorawy oraz przy wsparciu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Białymstoku. Prace współfinansował Wojewódzki Urząd Marszałkowski w Białymstoku przy wysiłku parafian oraz innych darczyńców.

Nazwy głosów zostały odtworzone według oryginalnych zapisów znajdujących się na karteczkach przyklejonych do szafy organowej, odkrytych spod warstw farby. Z zabytkowych piszczałek zachowały się fragmenty głosów Bourdon 8' oraz Quinta 2 2/3', które wykorzystano do rekonstrukcji. Wiatrownicę niegdyś uszczelniono płótnem, które bardzo trudno było usunąć podczas renowacji. Przywrócono oryginalną kolorystykę szafy organowej.

Ponieważ większość ornamentów oraz zwieńczenie organów były zniszczone, Marian Dorawa zaprojektował nowe uszaki i ornamenty akantowe w polach piszczałkowych, wykonane z drewna lipowego, wzorując się na zachowanych fragmentach. Zrekonstruował on także Oko Opatrzności oraz koncertujące aniołki na szczytach wieżyczek bocznych. Nowe piszczałki wykonał Wiesław Niżnik, natomiast konserwacji szafy organowej dokonała Janina Polaska z Warszawy. Także lokalni rzemieślnicy brali udział w pracach przy instrumencie.

Rekonstrukcja organów zakończyła się w 2011 r., po czym przeniesiono je do nowego kościoła, a uroczystego ich poświęcenia dokonał biskup drohiczyński Antoni Pacyfik Dydycz 01.10.2011 r. w obecności licznie zgromadzonego duchowieństwa, parafian oraz parlamentarzystów, przedstawicieli władz samorządowych, Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Białymstoku i Uniwersytetu Warszawskiego. Do Grodziska przybył także Marian Dorawa, który zaprezentował przebieg prac konserwatorskich, oraz wykonawca, Krzysztof Grygowicz. Po mszy św. koncert na zabytkowym instrumencie wykonała prof. Marietta Kruzel-Sosnowska z Warszawy.

Znaczna destrukcja instrumentu, jego liczne i niefachowe przebudowy, brak jakichkolwiek inskrypcji w wiatrownicy oraz wewnątrz szafy organowej, zniszczone ornamenty, a także bardzo zachowawcza w swojej formie stylistyka trójwieżyczkowego, późnobarokowego prospektu szafy organowej nastręczały trudności w datowaniu oraz atrybucji pozytywu.

Wiatrownica klapowo-zasuwowa, miech magazynowy, dwufałdowy z czerpakiem klinowym, kalikowanie ręczne oraz wentylator elektryczny.

Manuał: CDEFGA-c³. Kolejność głosów w dyspozycji według ustawienia na wiatrownicy, od strony prospektu.