Kościół św. Anny Sztum (pomorskie)

Prospekt

Prospekt

Opis Instrumentu

Pierwsza wzmianka o organach w kościele pochodzi z 1626 roku. W dokumech parafilnych widnieje zapis z roku 1647, że instrument wymaga pilnej renowacji. Ponad 20 lat później, w 1683 roku, w wyniku pożaru miasta (w tym i kościoła) organy uległy najprawdopodobniej zniszczeniu. Kolejne organy z 12 głosami pojawiły się w 1700 roku. W 1847 zostały poddany gruntownej naprawie przez organmistrza Augusta Kamintzkiego. Kolejnego gruntownego remontu instrument wymagał na początku lat 70. XIX wieku. Wtedy proboszcz kościoła ks. Piotr Gaebler zwrócił się do organmistrza Johanna Rohna z Ornety. Ten w swoim sprawozdaniu z 19 września 1871 roku podał, że instrument posiadał już 16 głosów rozdzielony na jedną sekcję manuałową (11) oraz jedną pedałową (5). Odnośnie stanu instrumentu Rohn stwierdził, że organy posiadają w czasie gry „cienki, chybotliwy ton” i są niewystarczające do akompaniowania do śpiewu. „Przyczyną tej złej intonacji są piszczałki, złe ułożenie wiatrownicy, bardzo złej jakości klawiatura i zepsuta okładzina klawiszy”. W związku z tym organmistrz doszedł do wniosku, że w wyniku złej konstrukcji oraz kondycji większości piszczałek reperacja  organów byłaby nieopłacalna. W tym miejscu dodał, że „w razie budowy nowych organów wykorzystanie niektórych części starego mechanizmu” ( tj. czterech z 16 głosów). Dzięki temu koszta budowy nowych organów obniżą się o 130 talarów. Miechy, ich obudowa, traktura oraz wiatrownice są niezdatne do użytku. W zakończeniu swojej ekspertyzy Johann Rohn nadmienił, że w razie budowy nowych organów „pozwoli sobie przedłożyć ofertę cenową”. Propozycja została odrzucona.

Pogarszający się stan świątyni doprowadził w 1899 roku do podjęcia jej gruntownej przebudowy. W grudniu tego roku proboszcz, ks. Karol Staliński stwierdził, że stare organy będące w bardzo złym stanie nie będą pasować do nowej, neogotyckiej odsłony kościoła i w porozumieniu z władzami pruskimi podjęto decyzję o budowie nowego instrumentu. Jego budowę zlecono znanej w regionie i renomowanej firmie „A. Terletzki Inh. Ed. Wittek” z Elbląga. Nowy instrument, posiadający 17 głosów kosztować miał ok. 4000 marek. Umowa została podpisana między 9 a 10 maja 1900 roku. 3/4 ceny pokryło Państwo Pruskie, resztę - Rada Parafialna. 28 listopada 1900 roku Eduard Wittek zaświadczył, że otrzymał pieniądze i przesyła pokwitowanie. Organmistrz dodał jednak: „Nic nie stoi na przeszkodzie i organy mogą być wstawione, jeżeli otrzymam wiadomość, że kościół jest gotowy”. Słowa te potwierdzają, że w tym czasie kościół nie był jeszcze na tyle ukończony aby możliwy był montaż instrumentu. Nastąpiło to w następnym - 1901 roku. Poświęcenie instrumentu odbyło się podczas mszy w dniu świętego Józefa 19 marca 1901 roku.

W czasie I wojny światowej w maju 1917 roku ówczesny starosta sztumski dr Walter Gottfried Awers wydał polecenie zarekwirowania na rzecz Wojskowego Urzędu Finansowego cynowych piszczałek z prospektu organowego i jednocześnie polecił wykonanie piszczałek zastępczych. Nakazał też odesłanie oryginałów piszczałek do miejsca zbiórki metalu najpóźniej do 15 lipca 1917 roku. Polecenie starosty zostało wykonane, bo w czerwcu tego samego roku Eduard Wittek wystawił rachunek na sumę 25 marek za przygotowanie, zmierzenie, wyjęcie i zaślepienie piszczałek. Dopiero pięć lat później, w 1922 roku, możliwe było ponowne wstawienie nowych piszczałek prospektowych. Wittek zaznaczył, że z powodu galopującej galopującej inflacji mogą być one wykonane nie za 11 500, a za 20 000 marek. Wspomniał też, że cena może się zmienić, a zlecenie jest w stanie wykonać do końca roku. Nie wiadomo czy zlecenie to zostało zrealizowane przez Witteka. Mimo to wkrótce pojawiły się w prospekcie cynkowe piszczałki.

Organy wraz z całą świątynią przetrwały działania wojenne. Na początku lat 80. instrument wymagał generalnego remontu, który zapewne w późniejszym okresie wykonano. Obecnie organom przydałby się generalny remont i konserwacja kontuaru, mimo to są stale używane do celów liturgicznych jak i koncertowych. 

Stół gry wolnostojący, ustawiony przodem do ołtarza, zaraz przed szafą organową. Za prospektem znajdują się wiatrownice manuałów. Zaraz za nimi stoi niżej wiatrownica pedału. W pomieszczeniu w wieży za organami znajduje się silnik i miech. Warta uwagi jest nietypowa dla firmy Wittek tabliczka budowniczego. Na początku lat 80. instrument wymagał generalnego remontu, który zapewne w późniejszym okresie wykonano. Na niektórych rejestrach brak nazw głosów; odtworzono je na podstawie karty ewidencyjnej zabytku i wizji lokalnej.

Skala manuałów: C-f3; skala pedału: C-d1.


Budowniczy
Eduard Wittek
Rok zakończenia budowy
1900
Stan instrumentu
Dostateczny
Liczba głosów
17
Liczba klawiatur
2+P
Traktura gry
pneumatyczna
Traktura rejestrów
pneumatyczna
Dyspozycja instrumentu
Manuał IManuał IIPedał
1. Bordun 16'1. Geigen principal 8'1. [Subbass 16']
2. Principal 8'2. Hohlflöte 8'2. [Principalbass) 16']
3. Gamba 8'3. Vox coelestis 8'3. [Octavbass 8']
4. Gedackt 8'4. Salicional 8' *4. [Cello 8']
5. [Rohrlöte 4']5. Flaut travers 4'
6. Octave 4'
7. Rauschquinte 2fach 2 2/3'
8. Mixtur 3-4fach
Pomoce
Manual coppel, Pedal coppel I, Pedal coppel II

Włączniki między manuałami:
Piano, Forte, Tutti, Auslöser

Tremolo
Przypisy
*) według karty ewidencyjnej zabytku był to Gedackt 8, obecnie brak oryginalnego napisu, a nad rejestrem jest przyklejona naklejka z napisem Salic. 8'
Stół gry

Stół gry

Tabliczka budowniczego

Tabliczka budowniczego

Zbliżenie prospektu

Zbliżenie prospektu






Źródło
Wizja lokalna
Karta ewidencyjna zabytku
Autor
Bartosz Skop


Ostatnia modyfikacja: 2017-02-07 19:12:49