Kościół Ducha Świętego (jezuitów) Toruń (kujawsko-pomorskie)

Prospekt

Prospekt

Opis Instrumentu

Pierwotne organy w kościele ewangelicko-augsburskim w Toruniu zostały zbudowane przez wybitnego gdańskiego organmistrza Rudolfa Fryderyka Dalitza. Ich poświęcenie odbyło się 24 lipca 1757 roku, a koszt budowy wyniósł 12.000 guldenów. Instrument miał dwa manuały i pedał, 34 głosy oraz trakturę mechaniczną. Szafa organowa, wykonana według wskazówek Dalitza, była dziełem gdańskiego rzeźbiarza Jana Antoniego Langenhanna Młodszego. Być może przy projekcie architektonicznym prospektu wskazówek udzielał także architekt kościoła, torunianin Efraim Schroeger.

Prospekt reprezentował typ północny. Jego forma, mimo iż utrzymana stylistycznie w rokoku, cechowała się dość tradycyjnym zgrupowaniem wież piszczałkowych, które w toruńskim prospekcie zostały jednak w przesadny sposób zwielokrotnione. Prospekt flankowany był dwiema potężnymi wieżami basowymi, wbudowanymi w parapet empory zachodniej, które z częścią centralną łączyły się fantazyjnie powyginanymi polami piszczałkowymi.

W 1873 r. instrument został przebudowany w duchu romantyzmu przez Wilhelma Sauera z Frankfurtu nad Odrą. Zmianie uległa dyspozycja, a wiatrownice z klapowo-zasuwowych zostały wymienione na stożkowe.

W nocy z 8 na 9 maja 1989 r. z nieustalonych do dziś przyczyn (być może było to podpalenie) w kościele wybuchł pożar. Doszczętnie zniszczone zostały organy. Dziesięć lat po tym tragicznym wydarzeniu zawiązany został komitet odbudowy instrumentu. Honorowy patronat nad pracami komitetu objęli m. in. biskup toruński Andrzej Suski oraz prezydent Torunia Michał Zaleski. W wyniku działań komitetu w 2004 r. zakupiono w Niemczech 63-głosowy instrument, który został zamontowany w kościele przez br. Michała Klepackiego SJ, ówczesnego organistę. Zrekonstruowano szafę organową, a obecnie trwają prace przy rekonstrukcji wystroju snycerskiego prospektu.

Prospekt obecnego instrumentu to zbliżona w formie rekonstrukcja pierwotnej koncepcji Dalitza. Sekcja główna organów, umieszczona osiowo na emporze muzycznej, połączona jest z wieżami basowymi wbudowanymi w parapet empory. Stół gry jest wbudowany centralnie w cokół szafy organowej.


Budowniczy
Emil Hammer
Opus
1537
Rok zakończenia budowy
1964
Liczba głosów
63
Liczba klawiatur
4+P
Traktura gry
elektryczna
Traktura rejestrów
elektryczna
Dyspozycja instrumentu
Manuał IManuał IIManuał IIIManuał IVPedał
Rückpositiv Hauptwerk Schwellwerk Brustwerk 
1. Musiziergedeckt 8'1. Rohrpommer 16'1. Gemshorn 16'1. Septade 4'1. Principal 16'
2. Quintade 8'2. Principal 8'2. Bleioktave 8'2. Liebl. Flöte 4'2. Subbaß 16'
3. Principal 4' 3. Gedackt 8'3. Trichtergedeckt 8'3. Schweizerflöte 2'3. Holzoktave 8'
4. Pommernachthorn 4'4. Gemshorn 8'4. Spitzgambe 8'4. Überbl. R. Gemsqu. 1 1/3'4. Spillflöte 8'
5. Oktave 2'5. Oktave 4'5. Flauto dolce 5 1/3'5. Oktave 1'5. Oktave 4'
6. Singend Nachthorn 2'6. Spitzflöte 4'6. Oktave 4'6. Zimbel 2 f. 1/4'6. Rohrflöte 4'
7. Quinte 1 1/3'7. Schweizerpfeife 4'7. Singend Nachthorn 4'7. Untredezime 2 f.7. Dolkan 2'
8. Oktave 1'8. Quinte 2 2/3'8. Dulzian 2'8. Vox virginea 8' 8. Hintersatz 4 f. 5 1/3'
9. Sesquialtera 2 f. 2 2/3'9. Oktave 2'9. Cornett 4 f. 4'9. Mixtur 5 f. 2'
10. Zimbelmixtur 5 f. 2/3'10. Überbl. D. Rohrflöte 2'10. Span. Hintersatz 3 f. 2 2/3'10. Kontrafagott 32'
11. Rohrkrummh. 16' 11. Mixtur 6-7 f. 2'11. Doppeloktave 2' 2 f.11. Posaune 16'
12. Gemshornregal 8' 12. Scharf 4 f. 1'12. Mixtur 6 f. 1'12. Trompete 8'
13. Fagott 16' 13. Stillposaune 16' 13. Helle Trompete 4'
14. Trompete 8' 14. Clarine 8'
15. Rohrschalmey 4'
Pomoce
Połączenia: HW/Ped, SW/Ped, RP/Ped, BW/Ped, SW/HW, RP/HW, RP/SW
Wyłączniki indywidualne głosów językowych oraz głosu Cornett
General Zungen ab
4 wolne kombinacje ogólne
2 wolne kombinacje pedałowe
Zungen ab
Tutti
Grand Jeu
Organo Pleno
Wałek crescendo
Żaluzja manuału III
Tremolo manuału I
Tremolo manuału III
Tremolo manuału IV
Stół gry

Stół gry






Źródło
Oględziny własne instrumentu.
Zdjęcia: prospektu ‒ Michał Markuszewski, stołu gry ‒ Andrzej Maliński

Bibliografia:
Diecezja Toruńska – historia i teraźniejszość, tom 15–17: Dekanaty Toruńskie, Toruń 1995
Stanisław Lorentz, Efraim Szreger, architekt polski XVIII w., Warszawa 1986
Jerzy Z. Łoziński, Pomniki sztuki w Polsce, tom II, cz. 1: Pomorze, Warszawa 1992
Ewa Smulikowska, Prospekty organowe w dawnej Polsce, Warszawa 1989
[AB]
Autor
Michał Kołodziej


Ostatnia modyfikacja: 2021-05-09 08:58:02

Bazylika katedralna św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty (organy główne) (Toruń) - 40 głosów
Kościół Chrystusa Króla (Toruń) - 14 głosów
Kościół Opatrzności Bożej (Toruń) - 8 głosów