Kościół św. Jana Chrzciciela Orneta (warmińsko-mazurskie)

Prospekt

Prospekt

Opis Instrumentu

Pierwsza wzmianka o organach orneckiej fary pochodzi z ok. 1712 roku i dotyczy ona reperacji starego instrumentu dokonanego przez Johanna Georga Wolffa. W 1740 roku ten sam organmistrz zbudował nowe organy, jednak poza tą informacją nie wiadomo nic więcej o tym instrumencie. Organy Wolffa istniały równo 100 lat, do czasu, kiedy to w 1840 organmistrz Johann Rohn z Ornety zbudował nowy werk na zachodniej ścianie kościoła. Ze starego instrumentu Rohn wykorzystał 5 figur prospektowych, które umieścił w nowej kompozycji. Jak w przypadku organów Wolffa, tak i o tych zasób informacji jest bardzo znikomy. Z całą pewnością był to jeden z największych instrumentów dynastii Rohnów. Nieznana jest jego dyspozycja. Z archiwalnej fotografii sprzed 1929 roku można jedynie wywnioskować, że szafka gry była wbudowana centralnie w szafę organową. Szafa organowa oraz układ wież i pól piszczałkowych podpowiada, że instrument mógł posiadać dwie manuałowe i sekcję pedałową. Dwie wiatrownice pedałowe znajdowały się po bokach, wiatrownica Positivu najprawdopodobniej centralnie, zaraz nad szafką gry (jako Unterwerk) oraz wyżej, nad sekcją pozytywu wiatrownica Hauptwerku.

W 1929 roku zakład "Orgelbauanstalt Bruno Goebel’" z Królewca zbudował nowe organy, wykorzystując szafę po instrumencie Rohna. Goebel swoje dzieło oznaczył numerem 366. Zachowany do naszych czasów instrument razem z transmisjami posiada 46 głosów, rozdzielonych na 3 manuały z pedałem. Były to jedne z pierwszych organów o trakturze elektro-pneumatycznej tego organmistrza. Goebel całkowicie usunął dół szafy organowej zostawiając jedynie dwie kolumny na osi niewielkich wież piszczałkowych. Wiatrownice typu upustowego tzw. Taschenlade dla sekcji pedału, oraz manuału II i III umieszczono w szafie, do której można dostać się jedynie po drabinie przez specjalny luk. Manuał II umieszczony został zaraz za chórem, na wysokości jego posadzki. Istnieje prawdopodobieństwo, że kontuar został zamówiony przez firmę Laukhuff z Weikersheim i dostosowany przez firmę Goebla. Pierwotnie stół gry ustawiony był w narożniku chóru, bokiem do ołtarza.

W roku 1945 instrument został tylko częściowo zdewastowany, ponieważ trudne dojście do wnętrza instrumentu uniemożliwiło rabunek i dewastację. Największe szkody poczyniono w sekcji manuału II, gdzie zginęły niemal wszystkie metalowe piszczałki (dostęp do tej sekcji jest najłatwiejszy). Po drugiej wojnie światowej instrument był remontowany przez nieznaną polską firmę organmistrzowską. W 1986 roku została odbudowana sekcja II manuału. Prace przeprowadzał zakład organmistrzowski Andrzeja Kowalewskiego z Braniewa. Organmistrz najprawdopodobniej sprowadził katalogowe piszczałki z firmy Laukhuff. Najprawdopodobniej również wtedy kontuar został niefachowo przeniesiony w obecne miejsce. Obecnie, pomijając językowy głos Euphone 8’, obecna dyspozycja jest identyczna ze stanem z 1929 roku.

Dyspozycja orneckich organów Goebla jest przykładem neobarokowej dyspozycji w typowo romantycznej intonacji. Od 1912 roku zakład Goebla w kształtowaniu dyspozycji uwzględniał postulaty Alberta Schweitzera. Co wyróżnia organy orneckie to wyjście poza schemat typowego goeblowskiego schematu koncepcji brzmieniowej. I tak, zupełnym wyróżnikiem jest brak głosu językowego w głównym manuale. W celach oszczędnościowych Mikstur oraz Cornett wykorzystują Quinte 2 2/3' i Oktawę 2 jako jedne z chórów. II manuał ma ściśle opracowaną koncepcję, typową dla sekcji Rückpositiv. Koncepcja tej sekcji oparta jest na pryncypale fletowym 8’, natomiast w całości przeważają głosy fletowe. Wyróżnikiem dla tego manuału i ogólnie wszystkich instrumentów tego budowniczego jest głos Euphone 8’ – unikat praktycznie nie spotykany w Prusach Wschodnich (obecnie na jego miejscu znajduje się językowy głos brzmieniem przypominający obój). Manuał III, zamknięty w szafie ekspresyjnej, największy z wszystkich sekcji, ma zestaw głosów od 16’ do 1 3/5’. Sekcja pedału jest w pewnej części zbudowana na zasadzie transmisji (głównie z manuału III), tj. akustyczny Contrabass 32’, Sanftbass 16’, Bassflöte 8’, Rauschpfeife 2fach oraz Trompete 8’ i Schalmey 4’.

Obecnie instrument wymaga gruntownego remontu i konserwacji. Jest to jeden z największych instrumentów zachowanych na Warmii oraz jeden z największych firmy Goebel z Królewca. Mimo złego stanu brzmienie organów jest bardzo potężne i doskonale dopasowane do akustyki kościoła.


Budowniczy
Bruno Goebel
Opus
366
Rok zakończenia budowy
1929
Stan instrumentu
Zły
Liczba głosów
46  (40)
Liczba klawiatur
3+P
Traktura gry
elektro-pneumatyczna
Traktura rejestrów
elektro-pneumatyczna
Dyspozycja instrumentu
Manuał IManuał IIManuał IIIPedał
Hauptwerk Schwellwerk 
1. Prestant 16'1. Flötenprincipal 8'1. Liebl. Gedeckt 16'1. Contrabass 32'1
2. Principal 8'2. Violflöte 8'2. Hornprincipal 8'2. Principalbass 16'
3. Jubalflöte 8'3. Quintatön 8'3. Rohrflöte 8'3. Subbass 16'
4. Viola di Gamba 8'4. Oktavflöte 4'4. Aeoline 8'4. Sanftbass 16'2
5. Oktave 4'5. Gemshorn 4'5. Vox cölestis 8'5. Nassard 10 2/3'
6. Flöte 4'6. Nachthorn 2'6. Prestant 4'6. Cello 8'
7. Quinte 2 2/3'7. Sifflöte 1'7. Gedeckt 4'7. Bassflöte 8'3
8. Oktave 2'8. Sesquialtera 2 f.8. Quintflöte 2 2/3'8. Oktavbass 4'
9. Mixtur 3-4 f.9. Dulcian 16'9. Waldflöte 2'9. Rauschpfeife 2 fach4
10. Cornett 3-5 f.10. Euphone 8'10. Terz 1 3/5'10. Posaune 16'
11. Cymbel 2 f.11. Trompete 8'5
12. Harm. aeth. 3-4 f.12. Schalmey 4'6
13. Tuba 8'
14. Schalmey 4'
Pomoce
Połączenia:

I/Ped
II/Ped
III/Ped
II/I
III/I
III/II
Sub III/I
Sub III/II
Super III/I
Super III/II
Super III

Włączniki pod manuałem I:
Piano
Mezzoforte
Forte
Tutti
Freie Kombination A
Freie Kombination B
Auslöser
Piano-pedal (kombinacja pedałowa)
Pedalumschaltung an
Zungen ab
Rollschweller ab
Handregister ab

Crescendo(wałek)
Jalousieschweller (pedał, dla manuału III)

Tremulant

Nad rejestrami pedału:
Wskaźnik poziomu Crescenda
Wskaźnik napięcia
Przypisy
1 włącza Principalbass 16’ i Nassard 10 2/3’
2 transmisja głosu Liebl. Gedeckt 16' z manuału III
3 transmisja głosu Rohrflöte 8' z manuału III
4 transmisja głosów Quinte 2 2/3' i Oktave 2' z manuału I
5 transmisja głosu Tuba 8' z manuału III
6 transmisja z manuału III
Stół gry

Stół gry

Tabliczka budowniczego

Tabliczka budowniczego

Tabliczka informująca o przebudowie

Tabliczka informująca o przebudowie

Piszczałki manuału II

Piszczałki manuału II






Źródło
Werner Renkewitz, Jan Janca, Hermann Fischer, ''Geschichte der Orgelbaukunst in Ost- und Westpreußen von 1333 bis 1944 Bd, II,2'', Köln 2015, s. 218-219.
o. Seweryn Poręba OFM, ''Orneta, Kościół św. Jana'', http://organy.art.pl/instrumenty.php?instr_id=648, dostęp: 16.01.2015.
Wizja lokalna.
Autor
Bartosz Skop


Ostatnia modyfikacja: 2021-03-31 20:34:56