Kościół św. Jana Bosko Gdańsk (pomorskie)

Prospekt

Prospekt

Opis Instrumentu

Historia organów w poewangelickim kościele na gdańskiej Orunii jest bardzo zawiła. Aby szukać pierwszych wzmianek o organach, po których zachował się jedynie prospekt i to bardzo przebudowany, trzeba przenieść się do kościoła św. Jakuba w Gdańsku, gdzie w 1611 roku zostały zbudowane organy przez Johanna Hellwiga. Znana jest dyspozycja tego instrumentu ze spisu Johanna Ephraima Eggerta ze stanu w roku 1800:

Rückpositiv Oberwerk Pedal
Gedact 8' Principal 8' Octava 16'
Principal 4' Octava 4' Principal 8'
Flöt 4' Quinta 3' Salicinal 8'
Quinta 3' Super Octav 2' Supper Octav 4'
Waldflöt 2' Swigel 1' Nachthorn 2'
Scharff 2fach Sesquialter 1 1/3' Puhrflöt(!) 1' (Burflöt lub Bauernflöte)
  Mixtur 4fach Trompet 8'

 

Organy miały również Cimbelstern, a całość zasilały 4 miechy.

Instrument był co najmniej dwukrotnie poważnie uszkadzany: pierwszy raz podczas pożaru kościoła w 1636 roku i drugi przy wielkim wybuchu prochu w pobliskiej baszcie prochowej. Po tej drugiej katastrofie silnie uszkodzony kościół, który już wcześniej chylił się ku upadkowi, postanowiono zamknąć i urządzić w nim bibliotekę miejską (funkcje sakralne otrzymał ponownie po 1945 roku). W 1824 gdański organmistrz Christian Ephraim Ahrendt przeniósł silnie uszkodzony, ponad 200-letni instrument Hellwiga do nowowybudowanego ewangelickiego kościoła św. Jerzego na Oruni k. Gdańska (obecnie dzielnica Gdańska). W 1912 roku firma Orgelbauanstalt A. Terletzki Inh. Ed. Wittek zbudowała nowy instrument. Co dziwne, tego instrumentu nie ma w żadnym ze spisów instrumentów Ed. Witteka, jednak stół gry (choć przebudowany) oraz boczne ścianki zabytkowej szafy organowej dają 100% pewności, że jest to instrument z warsztatu Eduarda Witteka. Jan Janca i Werner Rankewitz w swojej obszernej monografii ''Geschichte der Orgelbaukunst in Ost- und Westpreußen von 1333 bis 1944 Bd. I'' twierdzą, że Wittek zbudował zupełnie nową szafę. Wg autora tego opisu szafa została rozbudowana, jednak sam prospekt w przeważającej części jest oryginalny. 

W latach 70. lub 80. organy zostały przebudowane, przez co silnie zatarta została ich romantyczna materia brzmieniowa. Najprawdopodobniej prace przeprowadził Wawrzyniec Rychert z Gdańska-Oruni. Organmistrz wymienił niektóre głosy podstawowe na wielochórowe i alikwotowe, chcąc nadać dyspozycji charakter neobarokowy. W 2009 roku instrument został wyremontowany przez Bogdana Żelaznego z Pruszcza Gdańskiego, który jeszcze bardziej go zdewastował. Bezpośrednio przed rozpoczęciem ostatnich prac restauracyjnych organy były silnie rozstrojone, pedały żaluzji oraz crescenda zostały zablokowane gwoździami. Dyspozycja była wtedy następująca:

Manuał I Manuał II Pedał
Flet kryty 16' Flet kryty 8' Pryncypał 16'
Pryncypał 8' Salicet 8' Subbas 16'
Flet otwarty 8'    Róg kozi 4' Oct. bas 8'
Oktawa 4' Pryncypał 2'  
Flet 4' Sesquialter 2x  
Kornet 3x Cymbałki 3x  
Mixtura 3x    

Połączenia: II-Ped, I-Ped, II 4', II-I 4', II-I
Kombinacje stałe (między manuałami): Piano, Mezzoforte, Forte, Tutti
Automatische Pedalumschaltung, wskaźnik powietrza, wskaźnik crescendo
Dźwignie nożne: crescendo, żaluzja manuału II

W latach 2017-2019 instrument poddany został gruntownemu remontowi oraz rekonstrukcji. Prace przeprowadziła firma SLJ Budowa Organów Szymona Lecha Januszkiewicza z Pruszcza Gdańskiego.
Instrument został rozebrany, a jego części przewiezione do warsztatu. Ujawnione zostały gigantyczne uszkodzenia spowodowane działalnością drewnojadów. Wszystkie podzespoły instrumentu zostały oczyszczone i zakonserwowane środkiem owado- i grzybobójczym. Oryginalną dyspozycję odkryto w formie wpisów na kancelach rejestrowych wiatrownic. Na strychu kościoła odnaleziona została zdewastowana Viola di Gamba, którą w całości udało się przywrócić do dawnej świetności.

Stół gry został doprowadzony do pierwotnego kształtu. Przywrócona została pierwotna kolorystyka i wykończenie politurą szelakową. Pulpit nutowy, zegary „Wind” i „Crescendo” oraz tabliczka budowniczego zostały zrekonstruowane. Celuloidowe tabliczki włączników rejestrowych oraz mechanizmów pomocniczych odtworzono na podstawie oględzin instrumentów porównawczych w Jegłowniku i kościele ewangelickim w Sopocie. Stół gry został także wyposażony w oświetlenie LED oraz pasujące estetycznie lusterko.

W trakcie przebudowy Rycherta w latach 70. zostały przerobione kloce piszczałkowe. W trakcie renowacji układ piszczałek oraz ławeczki zostały przywrócony do oryginału. Usunięta żaluzja II manuału (Jalousieschweller) została zrekonstruowana na podstawie żaluzji z Sopotu i przywrócona do funkcjonowania.

Wszystkie piszczałki metalowe zostały dokładnie umyte, odwinięte zbyt daleko dostroiki zostały zalutowane, korpusy oraz nóżki zostały wyprostowane. Udało się zachować oryginalną skórę wielu piszczałek krytych. Podjęte zostały działania mające na celu zachowanie jak największej ilości materii zabytkowej. Wiele zniszczonych przez drewnojady piszczałek drewnianych zostało zrekonstruowanych, jednak tam, gdzie było to możliwe, ratowane były poszczególne ich fragmenty.

Cały system pneumatyczny został uporządkowany i odrestaurowany: wszystkie mieszki zostały wymienione na skórzane, rurki ołowiane ułożone estetycznie, a uszkodzone – wymienione na nowe. 

Usunięto wstawione w latach 70. miechy pływakowe i zrekonstruowano magazynowe na podstawie egzemplarzy z Sopotu i Jegłownika, a systemowi powietrznemu przywrócono pierwotny kształt oraz przebieg. Oryginalna, zdewastowana przez nieprofesjonalne naprawy dmuchawa Meidingera została poddana renowacji i wyważeniu. Wykonano nową instalację elektryczną. Odrestaurowano mechanizm Cymbel oraz Kalkantenglocke. Sam dzwonek umieszczono za prospektem. Cały instrument został ponownie zintonowany. Przywrócone zostało romantyczne brzmienie.

Obecnie (2019) jest to jedyny w pełni sprawny i spójny stylistycznie romantyczny instrument pneumatyczny w Gdańsku.


Budowniczy
Eduard Wittek
Rok zakończenia budowy
1912
Stan instrumentu
Bardzo dobry
Liczba głosów
16
Liczba klawiatur
2+P
Traktura gry
pneumatyczna
Traktura rejestrów
pneumatyczna
Dyspozycja instrumentu
Manuał IManuał IIPedał
1. Bordun 16’1. Salicional 8’1. Principalbass 16'
2. Viola di Gamba 8’2. Gedackt 8’2. Oktavbass 8'
3. Konzertflöte 8’3. Hohlflöte 8’3. Subbass 16'
4. Principal 8’4. Gemshorn 4’
5. Oktave 4’5. Geigenprincipal 8’
6. Kornett 3 fach 2⅔’6. Vox coelestis 8’
7. Mixtur 3-4 fach 2’
Pomoce
Pedalkoppel II
Pedalkoppel I
Discantkoppel II
Discantkoppel IizuI
Manualkoppel

Piano
Mezzoforte
Forte
Tutti

Aut. Ped. Umschalter
Handreg. Umschalter
Registelschweller
Jalousieschweller
Cymbel
Kalkantenglocke
Stół gry

Stół gry

Stół gry przed remontem

Stół gry przed remontem






Opis na medal

Powyższy artykuł został uznany przez Redakcję jako wzorcowy. Jest to szczególne wyróżnienie dla profesjonalnych opisów instrumentów: opartych o bogatą bibliografię oraz wizję lokalną, posiadających wyczerpujący i ciekawy opis, udokumentowanych zdjęciami w wysokiej rozdzielczości oraz powstałych z dbałością o szczegóły. Opis posiadający to wyróżnienie jest wzorem dla wszystkich innych i powinien być przez nie naśladowany. Potwierdza również wiedzę i umiejętności autora w zakresie analizy budowy instrumentu.




Źródło
Jan Janca, Werner Rankewitz, "Geschichte der Orgelbaukunst in Ost- und Westpreußen von 1333 bis 1944 Bd, I'', Würzburg 1984, s. 110,111, 300.
Wizja lokalna przeprowadzona w październiku 2014 roku.
Opis przeprowadzonych prac remontowych: Jakub Wszołek
Zdjęcie prospektu i stołu gry przed remontem: Szymon Januszkiewicz
Zdjęcie stołu gry po remoncie: Jakub Wszołek
Autor
Bartosz Skop


Ostatnia modyfikacja: 2019-12-04 10:26:40

Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki (Gdańsk) - 17 głosów
Kościół NMP Królowej Różańca Świętego (Gdańsk) - 40 głosów
Kościół św. Jana Chrzciciela (Kiełpino Górne) (Gdańsk) - 21 głosów

jcuryllo
jcuryllo 2015-06-07 11:16:46
Wytłumaczyłem w emailu.
elbinger07
elbinger07 2015-06-06 17:13:04
Z jakiej racji szanowna redakcja usunęła główne zdjęcie prospektu ?