Archikatedra św. Jana Chrzciciela Wrocław (dolnośląskie)

Prospekt

Prospekt

Opis Instrumentu

Instrument został wybudowany w latach 1911-1913 w Hali Stulecia we Wrocławiu przez firmę Sauer z Frankfurtu nad Odrą (opus 1160). Miał on 200 rejestrów (187 głosów realnych, 15 133 piszczałki) rozdzielonych na pięć manuałów i pedał. W ówczesnym czasie były to największe organy na świecie. Koncert inauguracyjny wykonał autor dyspozycji prof. Karl Straube z Lipska. Zagrał on m.in. utwór napisany specjalnie na te organy przez Maxa Regera – Inrodukcję, Passacalię i Fugę e-moll op. 127. Cała prezentacja instrumentu trwała pięć dni.

W roku 1937, w związku z mającym się odbyć we Wrocławiu XII Ogólnoniemieckim Zjazdem Śpiewaczym (Deutsches Sängerbundesfest), organy przebudowano i rozbudowano do 222 głosów realnych (16 706 piszczałek). Autorem projektu zmian w strukturze brzmieniowej instrumentu, wychodzącego naprzeciw ideom Orgelbewegung, był Gerhard Zeggert. Przebudowy obu prospektów dokonano według rysunków Richarda Konwiarza, a także wybudowano dwa nowe stóły gry: główny, który umieszczono w zapadni na scenie, i dwumanuałowy dla echoorganów, zlokalizowany nieopodal nich. Przy tej okazji firma nadała organom nowy numer opusowy 1559.

W czasie wojny Hala nie ucierpiała prawie w ogóle. Świadkowie tamtych dni mówią, że były w niej jedynie powybijane szyby. Niestety budynku w żaden sposób nie zabezpieczono i każdy kto chciał, mógł do niego wejść. Dewastacji instrumentu dopuszczali się żołnierze radzieccy, jednak trzeba też niestety podkreślić, że najpewniej do Hali wybierali się na szaber także organmistrzowie, budowniczowie organów, zniknęło wtedy bowiem 50 bardzo cennych głosów językowych. Do uratowania instrumentu i jego demontażu z Hali najmocniej przyczynił się Władysław Oćwieja, późniejszy organista katedralny, oraz ks. inf. Kaziemierz Lagosz, administrator archidiecezji. Instrument – z myślą o zainstalowaniu go w katedrze – przeniesiono na strych prokatedry, czyli kościoła św. Stanisława, Doroty i Wacława. W 1951 roku powołano komisję, która miała sprawować pieczę nad budową organów katedralnych. W jej skład wchodzili: ks. dr hab. Hieronim Feicht – rektor Akademii Muzycznej we Wrocławiu, ks. Leon Pęcherek – referent ds. muzycznych oraz Władysław Oćwieja. Budowę organów powierzono firmie Biernackich z Krakowa. Prospekt w duchu modernizmu zaprojektował ówczesny konserwator zabytków Aleksander Krzywobłocki.

Pierwszy etap instalacji zakończono 29 lipca 1951 roku i uruchomiono wtedy 50 głosów. Natomiast poświęcenie organów odbyło się 28 września 1952 roku i wówczas instrument miał już 142 głosy.

Należy wspomnieć, że części niewykorzystane przy budowie organów katedralnych zostały przekazane klasztorowi na Jasnej Górze. Trudno jednak dziś przesądzać o charakterze tych elementów – czy były to wiatrownice, czy głosy, i w jakiej ilości. Najpewniej nie były to piszczałki, co wynika z liczby głosów zainstalowanych w katedrze. Firma Biernackiego wybudowała także echoorgany umieszczone nad sklepieniem prezbiterium, połączone z V manuałem i pedałem głównego instrumentu, wykorzystując do tego celu organy firmy Sauer (opus 1482) „zajęte” z czynnego wówczas luterańskiego Kościoła Pamięci Króla Gustawa Adolfa na wrocławskim Sępolnie. Z dyspozycją tego instrumentu można zapoznać się tutaj: http://schg.pl/pl/organy/

Co ciekawe już w 1956 roku podjęto decyzję o przebudowie instrumentu – nowym organistą katedralnym został w międzyczasie prof. Romuald Sroczyński. Prace znów powierzono Biernackim z Krakowa. Organy przebudowano, przeintonowano i powiększono o 10 całkowicie nowych francuskich głosów językowych, zakupionych u znakomitej firmy Ernest-Georges Leau z Paryża. Powstały wówczas charakterystyczne pozytywy czwartego manuału, umieszczone po bokach prospektu.

Według Leona Pęcherka („Koncerty religijne w Katedrze Wrocławskiej”) organy po przebudowie liczyły 154 głosy (127 na emporze, 27 na poddaszu w prezbiterium). W roku 1989 odbył się remont prowadzony przez firmę braci Broszków i był to ostatni poważny remont tych organów. Obecnie okazjonalnie prowadzone są doraźne naprawy wykonywane przez firmę Chrobak & Synowie.

Instrument ma dziś [07.2015] według dokumentacji technicznej 151 głosów, a jego stan można określić jako zły. Nie działa wiele urządzeń w kontuarze i wewnątrz szafy, miechy ulegają rozszczelnieniu, substancja dźwiękotwórcza jest bardzo zaniedbana.

Skala manuałów: C-c4; skala pedału: C-g1.

Głosy dodane lub przeniesione z innej sekcji przez firmę Biernackiego:
Manuał I
*) pierwotnie Gamba 8'
Manuał II
*) pierwotnie Clairon 4'
Manuał III
*) pierwotnie Salizional 8'
**) –//– Geigenschwebung 8'
Manuał IV
*) pierwotnie Tuba 8'
**) –//– Posaune 16'
***) –//– Trompete 8'
****) –//– Klarine 4'
Manuał V / Gegenwerk
*) patrz niżej
Pedał
*) pierwotnie Fagott 16'

Manuał V i Echopedał
Powojenne zmiany w kompozycji manuału V i echopedału były tak duże, że poniżej przytaczam w całości pierwotną dyspozycję Gegenwerku. Od 1937 roku posiadał on swój własny dwumanuałowy stół gry, stąd jego podział na dwie sekcje. Z głównego kontuaru można było na nim grać w całości z manuału V.

Manuał I – Schwellwerk Manuał II – Barockwerk Pedal
Bourdon 16' Holzgedackt 8' Violon 16'
Prinzipal 8' Quintade 8' Subbass 16'
Hohlflöte 8' Prinzipal 4' Prinzipal 8'
Gedackt 8' Blockflöte 4' Gedacktflote 8'
Gambe 8' Rohrquinte 2 2/3' Oktave 4'
Viola d'Amore 8' Octave 2' Nachthorn 4'
Schwebung 8' Bauernflöte 2' Rauschpfeife 4f.
Quintatön 8' Terzflöte (4/5') 1 3/5' Posaune 16'
Oktave 4' Superquinte 1 1/3' Trompete 8'
Flöte 4' Septime 1 1/7' Schalmei 4'
Super Octave 2' Schwiegel 1' Singend Kornett 2' 
Flageolett 2' Zimbel 3f.  
Kornett 3-4f. Acuta 4f.  
Mixtur 3f. Hintersatz 5f.  
Zimbel 4f. Rankett 16'  
Tuba 16' Trompetenregal 8'  
Horn 8' Krumhorn 8'  
Trompete 8' Lure 8'  
Fagott 8' Trichterregal 4'  
Cornopean 8'    
Vox humana 8'    
Klarine 4'    
Glockenspiel    

Budowniczy
Sauer
Opus
1160, 1559
Rok zakończenia budowy
1913
Stan instrumentu
Zły
Liczba głosów
151
Liczba klawiatur
5+P
Traktura gry
elektryczna
Traktura rejestrów
elektryczna
Dyspozycja instrumentu
Manuał IManuał IIManuał IIIManuał IVManuał VPedał
Hauptwerk Schwellwerk Oberwerk Solowerk Gegenwerk* Haupt-Pedal 
1. Prinzipal 16'1. Quintatön 16'1. Nachthorn 16'1. Prinzipal 8'1. Bordun 16'1. Prinzipal 32'
2. Gedackt 16'2. Prinzipal 8'2. Prinzipal 8'2. Grossflöte 8'2. Prinzipal 8'2. Kontra-Violon 32'
3. Prinzpal 8'3. Flöten Prinzipal 8'3. Nachthorn 8'3. Gr. Oktave 4'3. Gedackt 8'3. Untersatz 32'
4. Praestant 8'4. Unda maris 8'4. Gedackt 8'4. Oktavflöte 4'4. Holz Gedackt 8'4. Kontrabass 16'
5. Lieblich Prinzipal 8' 5. Schalmei 8'5. Bifra 8'5. Ged. Pommer 4'5. Quintade 8'5. Prinzipal 16'
6. Salicet 8' *6. Dulciana 8'6. Gamba 8' *6. Super Octave 2'6. Quintatön 8'6. Violon 16'
7. Spitzflöte 8'7. Vox angelica 8'7. Flöten Prinzipal 8'7. Flachflöte 27. Viola d'amore 8'7. Subbass 16'
8. Querflöte 8'8. Grossflöte 8'8. Jubal-flöte 8'8. Róg nocny 1 1/3 *8. Schwebung 8'8. Gemshorn 16'
9. Gedackt 8'9. Traversflöte 8'9. Flato d'amore 8' 9. Gr. Mixtur 4-5f.9. Prinzipal 4'9. Quintbass 10 2/3'
10. Flauto dolce 8'10. Fernflöte 8'10. Quintatön 8' 10. Trompet 16' **10. Blockflöte 4'10. Octav-bass 8'
11. Gemshorn 8'11. Flauto dolce 8'11. Gemshorn 8' 11. Basson 8' ***11. Flöte 4'11. Prinzipal 8'
12. Quintatön 8'12. Bordun 8'12. Vox coeleste 8' **12. Oboe 8'12. Rurflet 4' *12. Viol. Cello 8'
13. Gedackt Quinte 5 1/3'13. Quintatön 8'13. Zartgeige 8' 13. Trompet 4' ****13. Rohrquinte 2 2/3' 13. Flötenbass 8'
14. Groß Oktave 4'14. Oktave 4'14. Ital. Prinzipal 4'14. Oktave 2'14. Ged. Bass 8'
15. Oktave 4'15. Oktavflöte 4'15. Praestant 4'15. Super Oktave 2' **15. Gemshorn 8'
16. Oktavflöte 4'16. Jubal-flöte 4'16. Rohrflöte 4'16. Terzflöte 1 3/5'16. Quinte 5 1/3'
17. Doppelfflöte 4'17. Feldpfeife 4'17. Salizet 4' 17. Super Quinte 1 1/3'17. Octave 4'
18. Rohrflöte 4'18. Quintatön 4' 18. Oktave 4' 18. Septime 1 1/7'18. Starkflöte 4'
19. Gemshorn 4'19. Zartflöte 4'19. Gemshorn 4' 19. Schwiegel 1'19. Gemshorn 4'
20. Viola d'amore 4'20. Dolce 4'20. Fl. d'amore 4' 20. Acuta 4f. 20. Octave 2'
21. Gedackt Pommer 4'21. Quinte 2 2/3'21. Nasat 2 2/3'21. Trompete 8' ***21. Flachflöte 2'
22. Quinte 2 2/3'22. Super Oktave 2'22. Super Oktave 2' 22. Sesquialtera 2f.
23. Super Oktave 2'23. Waldflöte 2'23. Blockflöte 2'Echowerk23. Mixtur 4f.
24. Flachflöte 2'24. Salizet 2'24. Nachthorn 2'22. Róg Nocny 16'24. Zimbel 2f.
25. Spitzflöte 2'25. Gems. Quinte 1 1/3'25. Terz 1 3/5'23. Flet łag. 16'25. Kornett 4-5f.
26. Scharffquinte 1 1/3'26. Schweiz. Pfeife 1'26. Quintflöte 1 1/3'24. Pryncypał 8'26. Kornett 5f.
27. Sedecima 1'27. Sesquialtera 2f.27. Sifflöte 1'25. Prync. fl. 8'27. Kontra Posaune 32'
28. Rauschpfeife 2f.28. Mixtur 3f.28. Rauschzimbel 2f.26. Flet 8'28. Posaune 16'
29. Kornett 5f.29. Scharf 5f. 29. Mixtur 4f.27. Rurflet 8'29. Bombarde 16' *
30. Quintmixtur 3-4f.30. Zimbel 3f.30. Scharf 4f.28. Gedakt 8'30. Trompete 8'
31. Groß Zimbel 5-6f.31. Groß Mixtur 4-5f.31. Klingende Zimbel 3f. 29. Salicet 8'31. Ophikleide 8'
32. Scharff 3f.32. Kornett 4f.32. Groß Mixtur 8f. 30. Oktawa 4'32. Bassklarinette 8'
33. Mixtur 3-4f.33. Posaune 16'33. Kornett 5f 31. Flet 4'33. Klarine 4'
34. Mixtur 4-5.f34. Basson 16'34. Zart Kornett 3f 32. Blokflet 4'
35. Groß Mixtur 7-9f.35. Liebl. Posaune 8'35. Fagott 16' 33. Kwinta 2 2/3'Echo-Pedal
36. Kornett 5f.36. Trompete 8'36. Trompete 8' 34. Rurkwinta 2 2/3'34. Pryncypał 16'
37. Trompete 16'37. Klarinette 8'37. Schalmei 8' 35. Superokt. 2'35. Subbass 16'
38. Tuba 8'38. Englisch Horn 8'38. Klarinette 8' 36. Flet 2'36. Oktawbas 8'
39. Fagott 8'39. Obój 4 *39. Vox humana 8'37. Szpicflet 2'37. Oktawa 4'
40. Trompete 8'40. Glockenspiel 8'40. Feld-Trompete 4' 38. Tercja 1 3/5'38. Flautino 2'
41. Oboe 8'41. Oboe 4' 39. Superkwint. 1 1/3'
42. Schalmei 4'40. Sifflet 1'
43. Klarine 4'41. Scharf 5 ch.
42. Lure 8'
Pomoce
Połączenia:
Manuał I
M.K. V-I, M.K. IV-I, M.K. III-I, M.K. II-I, O.K. III-I, O.K. II-I, O.K. I-I
Manuał II
M.K. V-II, M.K. IV-II, M.K., M.K. III-II, O.K. III-II
Manuał III
M.K. V-III, M.K. IV-III, O.K. III-III
Manuał IV
M.K. V-IV, O.K. IV-IV
Manuał V
U.K. V-V, O.K. V-V
Pedał
P.K. V, P.K. IV, P.K. III, P.K. II, P.K. I, O.K. Ped., O.K. IV-Ped.

[P.K. = pedalkoppel, M.K. = manualkoppel, O.K = oberkoppel (super), U.K. = unterkoppel (sub)]

4 wolne kombinacje
Tutti, Generaltutti
Wałek crescendo 24 stopniowy [nieczynny]
16' "ab"
Handregister "ab"
Rohrwerke "ab" (selektywny)
Mixtur "ab"
Hauptpedal "ab"
Echopedal "an"
Żaluzje dla manuałów II, III i V Echo
Tremulanty dla manuałów II, III, IV i V Echo
Prospekt – 1956 r.

Prospekt – 1956 r.

Stół gry

Stół gry

Przekaźniki elektryczne

Przekaźniki elektryczne

Wnętrze (sekcja man. I)

Wnętrze (sekcja man. I)






Opis na medal

Powyższy artykuł został uznany przez Redakcję jako wzorcowy. Jest to szczególne wyróżnienie dla profesjonalnych opisów instrumentów: opartych o bogatą bibliografię oraz wizję lokalną, posiadających wyczerpujący i ciekawy opis, udokumentowanych zdjęciami w wysokiej rozdzielczości oraz powstałych z dbałością o szczegóły. Opis posiadający to wyróżnienie jest wzorem dla wszystkich innych i powinien być przez nie naśladowany. Potwierdza również wiedzę i umiejętności autora w zakresie analizy budowy instrumentu.




Źródło
Przy redagowaniu opisu korzystałem z:
Jerzy Ilkosz. Hala Stulecia i Tereny Wystawowe we Wrocławiu – dzieło Maksa Berga. 2005
Edmund Małachowicz. Katedra Wrocławska. 2004
Andrzej Prasał. Kultura muzyczna w archidiecezji wrocławskiej w latach 1945-2003. 2009
Paul de Wit. Die Riesenorgel zu Breslau. w: Zeitschrift für Instrumentenbau. 1913, nr 3
Gerhard Zeggert. Projekt przekomponowania dyspozycji organów w Hali Stulecia

Zdjęcia: Jakub Zawadzki, zdjęcie prospektu: Tomasz Barcik, zdjęcie prospektu z 1956 r.: dolny-slask.org.pl
Autor
Tomasz Kmita-Skarsgård


Ostatnia modyfikacja: 2021-05-27 11:53:47

Kościół NMP Wspomożycielki Wiernych (Księże Małe) (Wrocław) - 12 głosów
Kościół św. Wojciecha (Wrocław) - 54 głosów
Kolegiata Świętego Krzyża – kościół dolny św. Bartłomieja (Wrocław) - 10 głosów

5759102o
5759102o 2023-11-17 21:07:13
Brakuje zdjęcia ze swojego pierwotnego miejsca. Organy te powinny tam wrócić. Odbudowa w katedrze to zły pomysł bo akustyka katedry jest zła a w hali są dla nich warunki dogodne.
gmraot
gmraot 2023-02-20 08:37:12
Jest planowany remont tych organów?
jcuryllo
jcuryllo 2015-08-09 00:18:50
Proponuję dopisek w "Przypisach" o dawnej dyspozycji dać do głównej części opisu a ponadto włożyć w tabelkę.