Kościół Trójcy Przenajświętszej Sosnowica (lubelskie)

Prospekt organowy

Prospekt organowy

Opis Instrumentu

Obecny, murowany kościół parafialny w Sosnowicy, pw. Trójcy Przenajświętszej, został wzniesiony w roku 1797 w stylu klasycystycznym. Fundatorką świątyni była Tekla z Zanowiczów Sosnowska. 

Poprzedni instrument z Sosnowicy przeniesiony został do cerkwi unickiej w miejscowości Hola na początku XIX wieku1. Organy znajdujące się w kościele zbudowane zostały najpóźniej w roku 1804 (wówczas dokonano konsekracji świątyni) i został określony jako organum positivum. Potwierdza to spis inwentarza kościelnego z 1799 roku, który podaje, że w kościele znajdują się nowe, dziesięciogłosowe organy z krótką oktawą. Z powyższego zapisu wynika, że pierwotnie był to pozytyw o dziesięciu głosach. Miechy były klinowe, w prospekcie znajdował się Pryncypał 4', a klawiatura była z krótką oktawą (CFDGEA-c3). Pierwotna dyspozycja była następująca (kolejność głosów od prospektu):

  1. Pryncypał 4'
  2. Maior 8' (drewno)
  3. Minor 4' (drewno)
  4. Sedecima 1' 
  5. Mixtura 1' + 2/3' rep 8va
  6. [Tercja 1 3/5']2
  7. Superoctava 2'
  8. Quinta 3'
  9. Cuspis 4'
  10. Portunal 8' (drewno)
  11. Tympan

Ogólna liczba piszczałek: 

  • metalowych – 359,
  • drewnianych – 136,
  • razem – 495.

14 września 1844 r. odnotowano, że instrument wymagał natychmiastowego remontu, gdyż dach na kościele został poważnie uszkodzony, a co za tym idzie przez cztery miesiące organy narażone były na opady atmosferyczne oraz sypiący się gruz. W roku 1892 organmistrz Hipolit Paroszkiewicz z Modliborzyc3 rozbudował instrument o 3-głosową, ujętą bezstylową szafą sekcję pedałową, z klawiaturą o trzynastu klawiszach (C-c). Wtedy to klawiaturę manuałową przebudowano z „krótkiej oktawy” na współczesną, chromatyczną o 49 klawiszach (C-c3); klawisze chromatyczne Cis, Dis, Fis, Gis nie miały podłączenia do traktury i były podparte od dołu sprężynkami. Wymieniono również oryginalne miechy klinowe na jeden miech cylindrowy z urządzeniem do kalikowania i umieszczono go wewnątrz organów. Kolejne, udokumentowane prace przy instrumencie miały miejsce w lipcu 1943 roku. Wówczas pracownik z firmy Wacława Biernackiego w Wilnie o nazwisku Raczyński przeniósł wyżej wspomniany miech poza szafę organową oraz oczyścił i nastroił instrument. Na rok 1953 przypadła kolejna reperacja instrumentu, wymieniono również dwa głosy4: w miejsce Tercji dano Salicet 4', w miejsce Quinty – Gambę 4'. W 1974 r. organy otrzymały dmuchawę elektryczną, którą zamontował Antoni Grygorcewicz z Warszawy. W 1993 r. z inicjatywy ówczesnego proboszcza, ks. Stefana Karwowskiego, firma organmistrzowska Mariana Leśniczuka z Korczewa nad Bugiem przeprowadziła czyszczenie, intonację oraz strojenie instrumentu. Prace te przeprowadzono kosztem parafian.

W roku 2017 proboszcz parafii, ks. Sylwester Borkowski, zaniepokojony pogarszającym się stanem instrumentu, zadecydował o konieczności przeprowadzenia generalnego remontu. Na wykonawcę prac wybrano ponownie firmę Mariana Leśniczuka z Korczewa. Remont trwał od lipca do grudnia 2017 roku, zaś swoim zakresem obejmował cały instrument i wszelkie jego podzespoły. Przeprowadzno wówczas m in. takie prace jak:

  • czyszczenie (w tym na mokro) wszystkich piszczałek, w tym polerowanie 41 piszczałek prospektowego Pryncypału 4',
  • rekonstrukcja krótkiej oktawy w klawiaturze Manuału,
  • lutowanie korpusów piszczałek metalowych,
  • rekonstrukcja, bądź dokompletowywanie (z głosów zabytkowych) brakujących piszczałek w poszczególnych głosach,
  • rekonstrukcja Quinty 3',
  • rekonstrukcja Subbassu 16',
  • uszczelnienia głosów drewnianych,
  • wykonanie nowych tabliczek z nazwami głosów,
  • odnowienie stołu gry,
  • garnierowanie i filcowanie klawiatury Manuału oraz uzupełnienie okleiny kościanej,
  • konserwacja klawiatury pedałowej,
  • konserwacja kloców i ławeczek piszczałkowych,
  • rekonstrukcja mocowań głosów,
  • oklejenie klap wiatrownic,
  • rekonstrukcja klawiatury manuału  (podłączenie we właściwym układzie krótkiej oktawy),
  • konserwacja uzbrojenia wiatrownic,
  • konserwacja ławy organisty oraz rekonstrukcja puplitu nutowego,
  • nowe oskórowanie miecha magazynowego wraz z jego całkowitą konserwacją (w tym rekonstrukcja urządzenia do kalikowania),
  • zakup i montaż nowej, cichobieżnej dmuchawy elektrycznej (producent Valter Daminato),
  • uszczelnienie kanałów powietrznych,
  • ustalenie właściwej wartości ciśnienia,
  • intonacja i strojenie (zastosowanie historycznego stroju).

Konserwację prospektu organowego i szafy wykonała Jadwiga Jaworska z Warszawy. Ponadto zrekonstruowano tylną cześć szafy organowej, mieszczącą sekcję pedałową, zaś na chórze muzycznym położono nową podłogę drewnianą. 

Instrument usytuowany jest na murowanym chórze muzycznym, nad głównym wejściem do kościoła. Dwuczęściowa szafa konstrukcji ramowo-płycinowej przylega bezpośrednio do balustrady chóru. Prospekt organowy utrzymany w stylu barokowym z elementami klasycystycznymi. Ozdobiony jest dekoracją snycerską, złocony i polichromowany na kolor beżowy, miejscowo również zielony. Prospekt jednosekcyjny, pięcioosiowy, trójwieżowy, z obniżonymi segmentami międzywieżowymi. Wieża środkowa wysunięta półkoliście, wieże boczne ryzalitowo; wszystkie trzy zwieńczone odcinkami załamującego się belkowania. Dekoracja snycerska: kotary i uszy, uformowane z motywów typu rocaille, w zwieńczeniu wież wazony. W prospekcie umieszczonych jest 41 piszczałek głosu Principal 4’. 

Organy wyposażone są w jeden miech magazynowy, dwufałdowy. Miech ma podawacz klinowy oraz urządzenie do kalikowania w formie dźwigni nożnej. Powietrze do miecha dostarcza obecnie cichobieżna dmuchawa elektryczna.

Stół gry wbudowany jest w prawy bok szafy organowej (patrząc od ołtarza), w taki sposób, że grający ma ołtarz główny po swojej lewej stronie. Zakres manuału: CFDGEA-c3; zakres pedału: C-c.

Instrument ma mechaniczną trakturę gry i registrów. W organach umieszczone są dwie wiatrownice klapowo-zasuwowe (po jednej dla każdej sekcji). Piszczałki sekcji manuału ustawione są na wiatrownicy w systemie całotonowym. Ustawienie to wynika m.in. z architektury prospektu organowego – w ustawieniu piszczałek widoczna jest analogia do kształtu pól piszczałkowych w prospekcie. Piszczałki pedałowe umieszczono na wiatrownicy w systemie całotonowym (z podziałem na stronę C i Cis), odśrodkowym. Wszystkie piszczałki drewniane w instrumencie zostały pomalowane na kolor ciemnobrązowy.

W chwili obecnej (luty 2018) stan instrumentu jest bardzo dobry. Zawdzięczamy to ostatniemu remontowi generalnemu. Wiadomym jest, że sosnowickie organy nie zostały zachowane w swojej pierwotnej formie z ok. 1800 roku. Początkowo był to pozytyw o dziesięciu głosach. Jego dyspozycja ulegała zmianom, różne było także nazewnictwo głosów organowych. W chwili obecnej instrument ma 13 głosów w barokowej estetyce brzmieniowej, rozłożonych na jeden Manuał i Pedał. Organy te stanowią bardzo cenny okaz techniki i sztuki staropolskiego budownictwa organowego. Ze względu na swoją paletę głosową, a także zastosowany strój nierównomiernie temperowany (Kirnberger III) instrument nadaje się głównie do wykonawstwa muzyki dawnej. 

 


Rok zakończenia budowy
przed 1804
Stan instrumentu
Bardzo dobry
Liczba głosów
13
Liczba klawiatur
I+P
Traktura gry
mechaniczna
Traktura rejestrów
mechaniczna
Dyspozycja instrumentu
ManuałPedał
1. Principal [4']1. Octavabass [4']
2. Flauto Maior [8']2. Principalbass [8']
3. Flauto Minor [4']3. Bordonbass [16']
4. Sedecima [1']
5. Mixtura [2 ch.]5
6. Salix [4']
7. Octava [2']
8. Quinta [2 2/3']
9. Flauto Cuspido [4']
10. Portunal [8']
Pomoce
Tympan
Przypisy
1) Martyrologium Unitów Podlaskich w świetle najnowszych badań naukowych, T 1, Unici Podlascy, Siedlce 1996, s. 209.
2) Głos taki był w instrumencie przed rokiem 1953; pochodził zapewne z przeróbki; inf. długoletniego organisty, Jana Zasadzkiego (podaję za M. Leśniczukiem).
3) Inskrypcja: Budowany w 1892 roku. Hipolit Paroszkiewicz (podaję za M. Leśniczukiem).
4) inf. Jana Zasadzkiego (podaję za M. Leśniczukiem).
5) Głos dwurzędowy o układzie 1'+2/3', repetujący co oktawę na każdym dźwięku c.
Stół gry

Stół gry

Klawiatura nożna

Klawiatura nożna

Piszczałki sekcji manuału

Piszczałki sekcji manuału

Piszczałki sekcji pedałowej

Piszczałki sekcji pedałowej

Miech

Miech

Dmuchawa elektryczna

Dmuchawa elektryczna

Traktura gry sekcji Pedału

Traktura gry sekcji Pedału

Chór muzyczny z organami

Chór muzyczny z organami






Opis na medal

Powyższy artykuł został uznany przez Redakcję jako wzorcowy. Jest to szczególne wyróżnienie dla profesjonalnych opisów instrumentów: opartych o bogatą bibliografię oraz wizję lokalną, posiadających wyczerpujący i ciekawy opis, udokumentowanych zdjęciami w wysokiej rozdzielczości oraz powstałych z dbałością o szczegóły. Opis posiadający to wyróżnienie jest wzorem dla wszystkich innych i powinien być przez nie naśladowany. Potwierdza również wiedzę i umiejętności autora w zakresie analizy budowy instrumentu.




Źródło
Instrument znany z autopsji.
M. Leśniczuk, Program prac konserwacji zabytkowych, 13-głosowych organów w kościele parafialnym p.w. Trójcy Świętej w Sosnowicy, Korczew 2017,
P. M. Zalewski, Organy i organiści w parafii pw. Trójcy Przenajświętszej w Sosnowicy (diecezja siedlecka), Lublin 2012 (praca licencjacka w AU KUL).
Autor
Piotr Guldziński


Ostatnia modyfikacja: 2018-02-15 09:06:30