Bazylika św. Jerzego Kętrzyn (warmińsko-mazurskie)

Prospekt

Prospekt

Opis Instrumentu

Pierwsze wzmianki o istnieniu organów w kętrzyńskiej farze pozwalają nam stwierdzić, że instrument ten znajdował się tam już w połowie XV wieku. W 1491 roku organy straciły swoje „srebrne piszczałki”. W 1576 r. istniejący ówcześnie instrument był reperowany, a kilka lat później, w roku 1591, został rozebrany aby ustąpić miejscu zbudowanym po 5 latach organom przypisywanym któremuś z przedstawicieli słynnej organmistrzowskiej rodziny Zickermannów z Królewca (Johannowi lub Joachimowi). Wiadomo, że instrument posiadał sekcję Rückpositivu. Dotrwał on do 1700 roku, kiedy to wskutek uderzenia pioruna został poważnie uszkodzony. Gruntownej przebudowy lub budowy z wykorzystaniem starego materiału dokonał w 1721 roku organmistrz Johann Josue Mosengel z Królewca.
Jego organy dotrwały do 1882 roku, kiedy zostały rozebrane. W ich miejsce na starej emporze organowej nowy 40-głosowy instrument w latach 1882-1883 zbudował warsztat Maxa Terletzkiego z Królewca. Kosztował on około 10 tysięcy marek. Dyspozycje prezentowała się następująco:

Manuał I
Hauptwerk
Manuał II
Manuał III
Echowerk
Pedał
Principal 16' Bordun 16' Geigenprincipal 8' Principal 16'
Principal 8' Principal 8' Vox coelestis 8' Violon 16'
Gemshorn 8' Salicional 8' Vox angelica 8' Subbass 16'
Gamba 8' Portunalflöte 8’ Flauto dolce 8' Nassard 10 2/3'
Flûte harmonique 8' Prästant 4’ Aeoline 8' Octavbass 8'
Oktave 4' Flûte octaviant 4’ Flaut traverso 4' Hohlflöte 8’
Rohrflöte 4’ Superoctave 2'   Violoncello 8'
Quinte 2 2/3' Progressio 3 fach   Gedact 8'
Superoctave 2' Clarinette 8'   Quinte 5 1/3'
Cornett 4fach     Octave 4'
Mixtur 4fach     Posaune 16'
Bombarde 16'     Trompete 8'
Trompete 8'      

 

Organy miały następujące połączenia: II/I, III/I II/I, I/P. Ze stałych kombinacji do dyspozycji pozostawały: Forte I Manuału, Forte II Manuału oraz Forte Pedału. Nie obsługiwały one jednak głosów językowych, więc w razie potrzeby należało włączyć je oddzielnie. Wszystkie pomoce dla organisty były obsługiwane za pomocą dźwigni nożnych (wraz z dźwignią dla ścian Echowerku). Instrument miał wiatrownice stożkowe ze stojącymi wentylami, które obsługiwane były przez mechaniczną trakturę z wykorzystaniem maszyny pneumatycznej (rodzaj dźwigni Brakera, najprawdopodobniej obsługującej jedynie połączenie II/I). Zbudowano nową, neogotycką szafę (podobną do innych realizacji firmy Terletzki), przed którą ustawiono nowy, wolnostojący stół gry. Pewną ilość elementów ze starych organów Max Terletzki wykorzystał w swoim dziele. Były to między innymi miechy klinowe, które po ponownym oskórowaniu zasilały sekcje Hauptwerku i Pedału na ciśnieniu wynoszącym 40°. Pozostałe sekcje z ciśnieniem 30° zasilał miech magazynowy. Ponadto ze starego instrumentu Zickermanna/Mosengela Terletzki przejął następujące głosy pedałowe: Principal 16’, Nassard 10 2/3’, Quinte 5 1/3’ i Octave 4’.

Organy zostały bardzo pozytywne odebrane przez królewieckiego rewizora organowego A. Völkerlinga. W swej praktycznie niezmienionej postaci (wiadomo jedynie, że ok. 1916 roku przy organach pracował Bruno Goebel z Królewca) instrument dotrwał do 1945 roku, kiedy został silnie zdewastowany.

W 1972 roku, najprawdopodobniej po kilkudziesięciu latach niesprawności, nawiązano kontakt z firmą Czesława Kruszewskiego i Zbigniewa Sianowskiego z Warszawy w celu uruchomienia instrumentu. Firma dokładnie zbadała organy i stwierdziła, że w sekcji pedału brakuje piszczałek w ośmiu rejestrach, zaś cztery da się uruchomić. W sekcji Hauptwerku brakowało 6 głosów, następne 6 jest możliwych do ponownego użytku, zaś w jednym z głosów językowych do wykorzystania było jedynie 12 największych piszczałek. Przy braku 5 głosów w manuale II, uruchomić można było jeszcze 4 głosy, natomiast, cały Echowerk był wykradziony. W pierwszym etapie organmistrzowie planowali uruchomić 14 głosów. Przy tym chciano również przygotować organy do pełnej przebudowy instrumentu. Składały się na to: nowa traktura elektryczna, stół gry z trzema manuałami, przeróbka wiatrownic, mająca na celu dostosowanie ich do nowego systemu traktury. Ten etap prac został zakończony w 1973 roku, o czym świadczy tabliczka umieszczona w stole gry. Początkowo chciano wstawić do organów głosy będące zgodne z pierwotną dyspozycją instrumentu Maxa Terletzkiego. W 1977 r. do podpisanej w 1972 r. umowy dołożono aneks, w którym zakres prac znacząco poszerzono. Między innymi wiatrownicę manuału III miano poszerzyć o dwie kancele oraz wykonać nowy duży miech dla sekcji Hauptwerku i pedału. Poza tym wliczono instalację nowych dmuchaw oraz montaż dzwonów rurowych. Dyspozycja miała być utrzymana w stylu „polskiego” Orgelbewegung. Głosy językowe oraz dzwony rurowe planowano sprowadzić z firmy Laukhuff. Prace z pewnymi zmianami odebrano 15 lutego 1978 roku. W chwili obecnej instrument wymaga szeroko zakrojonych działań organmistrzowskich.


Budowniczy
Max Terletzki
Rok zakończenia budowy
1883
Stan instrumentu
Zły
Liczba głosów
43
Liczba klawiatur
3+P
Traktura gry
elektro-pneumatyczna
Traktura rejestrów
elektro-pneumatyczna
Dyspozycja instrumentu
Manuał IManuał IIManuał IIIPedał
1. Pryncypał 16'1. Burdon 16'1. Flet kryty 8'1. Pryncypał 16'
2. Pryncypał 8'2. Pryncypał 8'2. Pryncypał 4'2. Subbas 16'
3. Szpicflet 8'3. Flet major 8'3. Szpicflet 4'3. Kwintbas 10 2/3'
4. Flet kryty 8'4. Salicet 8'4. Róg nocny 2'4. Oktawbas 8'
5. Gamba 8'5. Flet polny 4'5. Kwinta 1 1/3'5. Flet-kryty 8'
6. Oktawa 4'6. Pryncypał 4'6. Pryncypał 1'6. Bas gambowy 8'
7. Flet rurkowy 4'7. Oktawa 2'7. Cymbałki 3ch7. Kwintadena 4'
8. Kwinta 2 2/3'8. Acuta 3ch8. Krumhorn 8'8. Oktawa 2'
9. Pryncypał 2'9. Obój 8'Dzwony9. Flecik 1'
10. Kornet 4ch10. Mixtura 4ch
11. Mixtura 4ch11. Puzon 16'
12. Fagot 16'12. Szalamaja 4'
13. Trąbka 8'
Pomoce
Połączenia: M II/I, M III/I, M III/II, M I/P, M II/P, M III/P
3 wolne kombinacje oraz 2 kombinacje pedałowe
Wyłączniki indywidualne głosów językowych
Crescendo
Żaluzja manuału II
Tremolo manuału III
Rejestry zbiorowe: Piano, Forte, Tutti
Stół gry

Stół gry

Tabliczka z okresu przebudowy organów

Tabliczka z okresu przebudowy organów






Źródło
Tekst opracował Bartosz Skop
Zdjęcie prospektu: Krzysztof Urbaniak
Autor
Seweryn Dziemiańczyk


Ostatnia modyfikacja: 2017-10-14 10:18:08

Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej (Kętrzyn) - 19 głosów
Kościół ewangelicki św. Jana (Kętrzyn ) - 11 głosów